เคช्เคฐเคถ्เคจ 1. เค เคชเคृเคค्เคฏ ( เคฆुเคท्เคृเคคि) เคा เค เคฐ्เคฅ เค्เคฏा เคนै? What is meaning of Torts?
เคเคค्เคคเคฐ- เคฆुเคท्เคृเคคि เคा เค เคฐ्เคฅ (Meaning of Torts)- เคाเคฐ्เค (Tort) เคถเคฌ्เคฆ เคी เคเคค्เคชเคค्เคคि เคฒैเคिเคจ เคญाเคทा เคे ‘เคाเคฐ्เคเคฎ’ (Tortum) เคธे เคนुเค เคนै। ‘เคाเคฐ्เค’ เค ंเค्เคฐेเคी เคญाเคทा เคे เคฐाँเค (Wrong เค เคจुเคिเคค) เคถเคฌ्เคฆ เคा เคชเคฐ्เคฏाเคฏเคตाเคी เคนै। เคนिเคจ्เคฆी เคญाเคทा เคฎें เคเคธเคा เคธเคฎाเคจाเคฐ्เคฅी เคถเคฌ्เคฆ ‘เค เคชเคृเคค्เคฏ’ เคนै। เค ंเค्เคฐेเคी เคญाเคทा เคฎें เคธเคฐ्เคตเคช्เคฐเคฅเคฎ เคเคธ เคถเคฌ्เคฆ เคा เคช्เคฐเคฏोเค เคจाเคฐ्เคฎเคจ เคตिเคงिเคตेเคค्เคคाเคं เคเคตं เคจ्เคฏाเคฏเคฎूเคฐ्เคคिเคฏों เคจे เคिเคฏा। เคเคจเคे เคฎเคคाเคจुเคธाเคฐ เคเคธ เคถเคฌ्เคฆ เคा เค เคฐ्เคฅ เคเคจ เคाเคฐ्เคฏों เคธे เคฅा เคिเคจเคे เคเคฐเคจे เคธे เคिเคธी เคต्เคฏเค्เคคि เคตिเคถेเคท เคो เคตिเคงिเค เค्เคทเคคि (Legal Damage) เคชเคนुँเคे เคเคฐ เค्เคทเคคिเคเคฐ्เคคा เคो เคเคธเคी เคจुเคเคธाเคจी เคฆेเคจा เคชเคก़े, เคाเคนे เคตเคน เคाเคฐ्เคฏ เค्เคทเคคिเคเคฐ्เคคा เคจे เคाเคจเคฌूเค เคเคฐ เคिเคฏा เคนो เคฏा เค เคจเคाเคจे เคฎें।
เค เคชเคृเคค्เคฏ เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคงी เคฆाเคฏिเคค्เคต เคธंเคตिเคฆा เคญंเค (Breach of Contract) เคธे เคญिเคจ्เคจ เคเคธा เคฆाเคฏिเคค्เคต เคนै เคो เคธाเคฎाเคจ्เคฏเคค: เคाเคจूเคจी เคเคฐ्เคคเคต्เคฏों เคा เคชाเคฒเคจ เคจ เคเคฐเคจे เคे เคाเคฐเคฃ เคเคค्เคชเคจ्เคจ เคนोเคคा เคนै เคเคฐ เคिเคธเคा เคเคชเคाเคฐ เคจुเคเคธाเคจी (เค्เคทเคคिเคชूเคฐ्เคคि) เคฆे เคเคฐ เคนो เคธเคเคคा เคนै।
เคช्เคฐเคถ्เคจ 2. เค เคชเคृเคค्เคฏ เคी เคช्เคฐเคฎुเค เคตिเคถेเคทเคคाเคँ เค्เคฏा เคนैं ? What are main features of Torts?
เคเคค्เคคเคฐ – เค เคชเคृเคค्เคฏ เคी เคช्เคฐเคฎुเค เคตिเคถेเคทเคคाเคँ- เค เคชเคृเคค्เคฏ เคी เคฆी เคเค เคชเคฐिเคญाเคทाเคं เคे เคตिเคถ्เคฒेเคทเคฃ เคธे เค เคชเคृเคค्เคฏ เคी เคจिเคฎ्เคจ เคตिเคถेเคทเคคाเคँ เคชเคฐिเคฒเค्เคทिเคค เคนोเคคी เคนैं-
(1) เค เคชเคृเคค्เคฏ เคिเคธी เคต्เคฏเค्เคคि เคे เค เคงिเคाเคฐ เคा เค เคคिเคฒंเคเคจ เคนै, เคฏा เคเคธเคे เคช्เคฐเคคि เค เคจ्เคฏ เคต्เคฏเค्เคคि เคฆ्เคตाเคฐा เคเคฐ्เคคเคต्เคฏ เคी เค เคตเคนेเคฒเคจा เคนै। เคตिเคถेเคท เคชเคฐिเคธ्เคฅिเคคिเคฏों เคฎें เคธเคญी เคต्เคฏเค्เคคिเคฏों เคे เคฌीเค, เคธाเคงाเคฐเคฃ เคाเคจूเคจ เคे เค เคจुเคธाเคฐ เค เคงिเคाเคฐ เคเคฐ เคเคฐ्เคคเคต्เคฏ เคเคค्เคชเคจ्เคจ เคนोเคคे เคนैं। เค เคชเคृเคค्เคฏ เคเคจ เค เคจुเคिเคค เคृเคค्เคฏों เคธे เคญिเคจ्เคจ เคนोเคคा เคนै เคो เคชूเคฐ्เคฃเคฐूเคช เคธंเคตिเคฆा เคญंเค เคे เค เคจ्เคคเคฐ्เคเคค เคเคคे เคนैं।
(2) เค เคชเคृเคค्เคฏ เคा เคเคชเคाเคฐ เคธिเคตिเคฒ เคจ्เคฏाเคฏाเคฒเคฏ (Civil Court) เคฎें เคจुเคเคธाเคจी เคชाเคจे เคो เคाเคฐ्เคฏเคตाเคนी เคเคฐ เคे เคช्เคฐाเคช्เคค เคिเคฏा เคा เคธเคเคคा เคนै।
(3) เคธเคจ् 1875 เคे เคชूเคฐ्เคต เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคाเคจूเคจ เคे เคจ्เคฏाเคฏाเคฒเคฏों (Common Law Courts) เคฎें เคฎुเคเคฆเคฎा เคเคฒा เคเคฐ เค เคชเคृเคค्เคฏ เคे เคช्เคฐเคคि เคाเคฐ्เคฏเคตाเคนी เคชूเคฐ्เคฃเคคเคฏा เค เคจ्เคฏ เคจ्เคฏाเคฏाเคฒเคฏों เคฎें เคो เคाเคคी เคฅी, เคैเคธे เคि เคोเคฐ्เค เคเคซ เคाเคจ्เคธเคฐी เคฎें।
(4) เค เคชเคृเคค्เคฏ เคฎें เคिเคจ เค เคงिเคाเคฐों เคा เค เคคिเคฒंเคเคจ เคนोเคคा เคนै เคตे เคฒोเคเคฌเคจ्เคงी เค เคงिเคाเคฐ (Right in rem) เคนोเคคे เคนैं เคिเคจ्เคนें เคตเคน เคธเคฎाเค เคे เคช्เคฐเคค्เคฏेเค เคต्เคฏเค्เคคि เคे เคช्เคฐเคคि เคช्เคฐเคตเคฐ्เคคिเคค เคเคฐा เคธเคเคคा เคนै।
เคช्เคฐเคถ्เคจ 3. เค เคชเคृเคค्เคฏ เคे เคเคตเคถ्เคฏเค เคคเคค्เคต เค्เคฏा เคนैं? What are essential elements of Torts?
เคเคค्เคคเคฐ- เค เคชเคृเคค्เคฏ เคे เคเคตเคถ्เคฏเค เคคเคค्เคต (Essential Elements of Torts) เค เคชเคृเคค्เคฏ เคเค เคเคธा เคृเคค्เคฏ เค เคฅเคตा เคूเค เคนै เคिเคธเคธे เคिเคธी เคต्เคฏเค्เคคि เคे เคตिเคงिเค เค เคงिเคाเคฐों เคा เคเคฒ्เคฒंเคเคจ เคนोเคคा เคนै เคคเคฅा เคिเคธเคा เคเคชเคाเคฐ เค เคจिเคฐ्เคงाเคฐिเคค เค्เคทเคคिเคชूเคฐ्เคคि (Unliquidated Damage เคนै।
เคเคธ เคช्เคฐเคाเคฐ เคเค เคृเคค्เคฏ เคो เค เคชเคृเคค्เคฏ เคนोเคจे เคे เคฒिเค เคเคธเคฎें เคจिเคฎ्เคจเคฒिเคिเคค เคคเคค्เคต เคฏा เคฒเค्เคทเคฃ เคा เคนोเคจा เคเคตเคถ्เคฏเค เคนै-
(1) เคिเคธी เคต्เคฏเค्เคคि เคฆ्เคตाเคฐा เคोเค เค เคจुเคिเคค เคृเคค्เคฏ เคिเคฏा เคเคฏा เคนो เค เคฅเคตा เคूเค เคी เคเค เคนो
(Wrongful act or Omission);
(2) เคเคธ เค เคจुเคिเคค เคृเคค्เคฏ เค เคฅเคตा เคूเค เคธे เคिเคธी เค เคจ्เคฏ เคต्เคฏเค्เคคि เคो เค्เคทเคคि เคนुเค เคนो;
(3) เค เคจुเคिเคค เคृเคค्เคฏ เค เคฅเคตा เคूเค เคเคธी เคนो เคि เคเคธเคธे เคจुเคเคธाเคจी เคा เคฎुเคเคฆเคฎा เคเคฒाเคจे เคा เคตिเคงिเค เค เคงिเคाเคฐ เคช्เคฐाเคช्เคค เคนो ।
เคช्เคฐเคถ्เคจ 4. เค เคชเคृเคค्เคฏ เคे เคช्เคฐเคृเคคि เคा เคตเคฐ्เคฃเคจ เคीเคिเค। Explain the nature of Tort.
เคเคค्เคคเคฐ- เค เคชเคृเคค्เคฏ (Tort) เค เคตैเคง เคृเคค्เคฏों เคी เคเคธी เคोเคि เคฎें เคเคคा เคนै เคिเคธเคे เคตिเคฐुเคฆ्เคง ‘เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคตिเคงि เคे เคจ्เคฏाเคฏाเคฒเคฏ’ (Courts of Common Law) เคฎें เคाเคฐ्เคฏเคตाเคนी เคนो เคธเคเคคी เคนै। เคตिเคงि เคी เคเคธ เคถाเคा เคฎें เคตिเคญिเคจ्เคจ เค เคชเคृเคค्เคฏ เค เคฅเคตा เคฆोเคทเคชूเคฐ्เคฃ เคाเคฐ्เคฏ เคธเคฎ्เคฎिเคฒिเคค เคนैं। เคिเคธी เคต्เคฏเค्เคคि เคी เค्เคฏाเคคि เคो เค्เคทเคคि เคเคฐเคจा เค เคฐ्เคฅाเคค् เคฎाเคจเคนाเคจि, เคนเคฎเคฒा, เคช्เคฐเคนाเคฐ, เคเคฒ, เคเคชेเค्เคทा เคเคฆि เค เคชเคृเคค्เคฏ เคे เคเคฆाเคนเคฐเคฃ เคนैं। เคเคจ เค เคชเคृเคค्เคฏों เคธे เค เคชเคाเคฐी เคต्เคฏเค्เคคि เคฆूเคธเคฐों เคฎें เคจिเคนिเคค เคुเค เคตिเคงिเค เค เคงिเคाเคฐों เคा เคเคฒ्เคฒंเคเคจ เคเคฐเคคा เคนै। เคตिเคงिเค เคเคฐ्เคคเคต्เคฏों เคे เคชाเคฒเคจ เคจ เคเคฐเคจे เคธे เคเค เคช्เคฐเคाเคฐ เคे เคตिเคงि เคตिเคฐुเคฆ्เคง เค เคฐ्เคฅाเคค् เคฆोเคทเคชूเคฐ्เคฃ เคाเคฐ्เคฏ เคเคฆ्เคญूเคค เคนोเคคे เคนैं เคिเคจ्เคนें เคฎुเค्เคฏเคคः เคฆो เคถ्เคฐेเคฃिเคฏों เคฎें เคฌाँเคा เคा เคธเคเคคा เคนै เคเคชเคฐाเคงिเค เค เคชเคाเคฐ เคคเคฅा เคฆीเคตाเคจी เค เคชเคाเคฐ ।
เค เคชเคृเคค्เคฏ เคฆीเคตाเคจी เค เคชเคाเคฐों เคी เคोเคि เคฎें เคเคคा เคนै। เคเคชเคฐाเคงिเค เค เคชเคाเคฐ เคฎें เค เคชเคाเคฐเคเคฐ्เคคा เคो เคฆเคฃ्เคก เคฆिเคฏा เคाเคคा เคนै เคเคฌเคि เคฆीเคตाเคจी เค เคชเคाเคฐ เคฎें เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคो, เคตाเคฆी เคो เคนुเค เค्เคทเคคि เคे เคฒिเค เคช्เคฐเคคिเคเคฐ (เค्เคทเคคिเคฎूเคฒ्เคฏ) เคा เคญुเคเคคाเคจ เคเคฐเคจे เคे เคฒिเค เคเคนा เคाเคคा เคนै।
เค เคชเคृเคค्เคฏ เคी เคช्เคฐเคृเคคि เคे เคธเคจ्เคฆเคฐ्เคญ เคฎें เคจिเคฎ्เคจ เคฌाเคคें เค เคค्เคฏเคจ्เคค เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคนैं (1) เค เคชเคृเคค्เคฏ เคตिเคงि เคธंเคนिเคคाเคฌเคฆ्เคง เค เคฅเคตा เค เคงिเคจिเคฏเคฎिเคค เคตिเคงि เคจเคนीं เคนै।
(2) เค เคชเคृเคค्เคฏ เคตिเคงि เคจ्เคฏाเคฏिเค เคाเคฐ्เคฏเคตाเคนिเคฏों เคชเคฐ เคเคงाเคฐिเคค เคนैं।
(3) เคตिเคงि เคी เคเคธ เคถाเคा เคा เคเคงाเคฐ เคंเค्เคฒिเคถ เคॉเคฎเคจ เคฒॉ เคนै।
(4) เคญाเคฐเคค เคฎें เค เคชเคृเคค्เคฏ เคตिเคงि เคा เคช्เคฐाเคฐเคฎ्เคญ เค ंเค्เคฐेเคों เคจे เคिเคฏा เคฅा।
(5) เค เคชเคृเคค्เคฏ เคตिเคงि เคा เคเคงाเคฐ เคเคธ เคชเคฐिเคเคฒ्เคชเคจा เคชเคฐ เคเคงाเคฐिเคค เคนै เคि เคเคนाँ เค เคงिเคाเคฐ เคนै
เคช्เคฐเคถ्เคจ 5. “เคเคนाँ เคเคชเคाเคฐ เคนै, เคตเคนीं เค เคงिเคाเคฐ เคนै เคคเคฅा เคเคนाँ เค เคงिเคाเคฐ เคนै เคตเคนीं เคเคชเคाเคฐ เคนै।” เคเคธ เคธूเค्เคคि เคी เคต्เคฏाเค्เคฏा เคीเคिเค। “Ubi remedium ibi jus, ubi jus ibi remedium.” Explain this maxim.
เคเคค्เคคเคฐ- เคเคนाँ เคเคชเคाเคฐ เคนै, เคตเคนीं เค เคงिเคाเคฐ เคนै เคคเคฅा เคเคนाँ เค เคงिเคाเคฐ เคนै เคตเคนीं เคเคชเคाเคฐ เคนै। (Ubi remedium ibi jus, Ubi jus ibi remedium)- เค เคชเคृเคค्เคฏ เคตिเคงि เคฎें เคเคธ เคธूเค्เคคि เคा เคฌเคก़ा เคนी เคฎเคนเคค्เคต เคนै। เคตเคธ्เคคुเคคः เค เคชเคृเคค्เคฏ เคा เคตिเคाเคธ เคญी เคเคธी เคธूเค्เคคि เคชเคฐ เคเคงाเคฐिเคค เคนै। เคเคธ เคธूเค्เคคि เคा เค เคฐ्เคฅ เคนै-เคเคนाँ เค เคงिเคाเคฐ เคนै เคตเคนाँ เคเคชเคाเคฐ เคญी เคตिเคงि เคฎें เคนोเคจे เคाเคนिเค। เคฏเคน เคธเคค्เคฏ เคนै เคि เค เคงिเคाเคฐों เคा เค เคธ्เคคिเคค्เคต เคนी เคเคชाเคฏ เคชเคฐ เคจिเคฐ्เคญเคฐ เคเคฐเคคा เคนै। เคोเค เคूเค เคเคธी เคจเคนीं เคนै เคिเคธเคा เคเคชเคाเคฐ เคจเคนीं เคนै।
เคเคฌ เคเคธ เคธूเค्เคคि เคा เคช्เคฐเคฏोเค เค เคชเคृเคค्เคฏ เคे เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคง เคฎें เคिเคฏा เคाเคคा เคนै เคคो เคตเคนाँ เคเคธे เค เคงिเคाเคฐों เคे เคเคชเคाเคฐ เคी เคเคฐ เคธंเคेเคค เคนोเคคा เคนै เคो เคตिเคงि เคฆ्เคตाเคฐा เคช्เคฐเคฆเคค्เคค เคนोเคคे เคนैं। เค เคชเคृเคค्เคฏเคชूเคฐ्เคฃ เคฆाเคฏिเคค्เคต เคคเคญी เคเคค्เคชเคจ्เคจ เคนोเคคे เคนैं เคเคฌ เคिเคธी เคต्เคฏเค्เคคि เคे เคตिเคงिเค เค เคงिเคाเคฐों เคो เคเคฒ्เคฒंเคเคจ เคนो। เคเคธ เคช्เคฐเคाเคฐ เคตिเคงि เคฆ्เคตाเคฐा เคช्เคฐเคฆเคค्เคค เค เคงिเคाเคฐों เคे เคฒिเค เคตिเคงि เคเคชाเคฏ เคญी เคช्เคฐเคฆाเคจ เคเคฐเคคी เคนै। เคจैเคคिเค เค เคงिเคाเคฐों เคे เค เคคिเค्เคฐเคฎเคฃ เคे เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคง เคฎें เคเคธ เคธूเค्เคคि เคा เคोเค เคฎเคนเคค्เคต เคจเคนीं เคนै। เคฆूเคธเคฐे เคถเคฌ्เคฆों เคฎें เคเคนाँ เคชเคฐ เคตिเคงिเคเค เคงिเคाเคฐ เคจเคนीं เคนै เคตเคนाँ เคตिเคงिเค เค्เคทเคคि เคญी เคจเคนीं เคนोเคคी เคคเคฅा เคตिเคงिเค เคเคชाเคฏों เคो เคธुเคฐเค्เคทा เคญी เคจเคนीं เคฎिเคฒเคคी เคนै।
เคเคธ เคธिเคฆ्เคงाเคจ्เคค เคा เคช्เคฐเคคिเคชाเคฆเคจ เคธเคฐ्เคตเคช्เคฐเคฅเคฎ ‘เคเคถเคฌी เคฌเคจाเคฎ เคน्เคตाเคเค’ เคे เคฌाเคฆ เคฎें เคिเคฏा เคเคฏा เคฅा। เคเคธ เคฌाเคฆ เคฎें เคจ्เคฏाเคฏाเคฒเคฏ เคा เคตिเคाเคฐ เคฅा เคि เคฏเคฆि เคตाเคฆी เคो เคोเค เค เคงिเคाเคฐ เคช्เคฐाเคช्เคค เคนै เคคो เคเคธे เคเคธเคे เคธंเคฐเค्เคทเคฃ เคे เคฒिเค เคเคชเคाเคฐ เคญी เคช्เคฐाเคช्เคค เค เคตเคถ्เคฏ เคนोเคจे เคाเคนिเค। เคตเคธ्เคคुเคค: เคเคชเคाเคฐ เคे เค เคญाเคต เคฎें เค เคงिเคाเคฐ เคी เคเคฒ्เคชเคจा เคนी เคจเคนीं เคी เคा เคธเคเคคी เค्เคฏोंเคि เค เคงिเคाเคฐ เคเคฐ เคเคชเคाเคฐ เคเค-เคฆूเคธเคฐे เคे เคชूเคฐเค เคนैं।
เคช्เคฐเคถ्เคจ 6 เค เคชเคृเคค्เคฏ เคเคตं เค เคชเคฐाเคง เคฎें เคญेเคฆ। Difference between Tort and Crime.
เคเคค्เคคเคฐ– เค เคชเคृเคค्เคฏ เคคเคฅा เค เคชเคฐाเคง เคฎें เค เคจ्เคคเคฐ
เค เคชเคृเคค्เคฏ (Tort) เคเคฐ เค เคชเคฐाเคง (Crime)
(1) เค เคชเคृเคค्เคฏ เคเค เคฆीเคตाเคจी เคฆोเคท เคนै।
(1) เค เคชเคฐाเคง เคเค เคเคชเคฐाเคงिเค เคฆोเคท เคนै।
(2) เค เคชเคृเคค्เคฏ เคฎें เคตाเคฆ เคต्เคฏเคฅिเคค เคชเค्เคทเคाเคฐ
(2) เค เคชเคฐाเคง เคฎें เคธเคฐเคाเคฐ เคी เคเคฐ เคธे เคฒाเคคा เคนै। เค เคญिเคฏुเค्เคค เคा เค เคญिเคฏोเคเคจ เคिเคฏा เคाเคคा
(3) เค เคชเคृเคค्เคฏ เคฎें เคเคชเคाเคฐ เคธिเคฐ्เคซ เค เคชเคฐिเคจिเคฐ्เคงाเคฐिเคค เค्เคทเคคिเคชूเคฐ्เคคि เคे เคฒिเค เคฌाเคฆ เคนै।
(3)เค เคชเคฐाเคง เคธเคฎाเค เคे เคตिเคฐुเคฆ्เคง เคฆोเคท เคฎाเคจा เคाเคคा เคนै เค เคค: เคฆोเคทी เคต्เคฏเค्เคคि เคो เคाเคฐाเคตाเคธ เคฏा เค เคฐ्เคฅเคฆเคฃ्เคก เคฏा เคฆोเคจों เคธे เคฆเคฃ्เคกिเคค เคिเคฏा เคाเคคा เคนै। เค เคชเคฐाเคง เคธाเคฎाเคिเค เคฆोเคท เคนोเคคा เคนै।
(4) เค เคชเคृเคค्เคฏ เคเค เคต्เคฏเค्เคคिเคเคค เคฆोเคท เคนोเคคा
(4) เค เคชเคฐाเคง เคธाเคฎाเคिเค เคฆोเคท เคนोเคคा เคนै।
เคช्เคฐเคถ्เคจ 7. “เคช्เคฐเคค्เคฏेเค เคฆीเคตाเคจी เคฆोเคท เค เคชเคृเคค्เคฏ เคจเคนीं เคนोเคคा।” “Every civil wrong is not Tort.”
เคเคค्เคคเคฐ– เค เคชเคृเคค्เคฏ เคเค เคธिเคตिเคฒ เคฆोเคท เคนोเคคा เคนै เคिเคธเคे เคฒिเค เคจ्เคฏाเคฏाเคฒเคฏ เค เคจिเคฐ्เคงाเคฐिเคค เคจुเคเคธाเคจी เคช्เคฐเคฆाเคจ เคเคฐเคคा เคนै। เคชเคฐเคจ्เคคु เคช्เคฐเคค्เคฏेเค เคฆीเคตाเคจी เคฆोเคท เค เคชเคृเคค्เคฏ เคจเคนीं เคนोเคคा เคนै เคैเคธे เคि เคธंเคตिเคฆा เคญंเค เคเค เคฆीเคตाเคจी เคฆोเคท เคนी เคนै เคिเคจ्เคคु เคตเคน เค เคชเคृเคค्เคฏ เคจเคนीं เคนैं। เคเคธी เคช्เคฐเคाเคฐ เคจ्เคฏाเคธ เคญंเค เคญी เคธिเคตिเคฒ เค เคชเคृเคค्เคฏ เคนी เคนै เคिเคจ्เคคु เคตเคน เค เคชเคृเคค्เคฏ เคจเคนीं เคนैं เค्เคฏोंเคि เคเคจเคे เคฒिเค เคเคชเคाเคฐ เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคงिเคค เค เคงिเคจिเคฏเคฎों เคे เคช्เคฐाเคตเคงाเคจों เคे เค เคจुเคธाเคฐ เคช्เคฐเคฆाเคจ เคिเคฏा เคाเคคा เคนै, เคเคฌเคि เค เคชเคृเคค्เคฏ เคे เคฒिเค เคเคชเคाเคฐ เคंเค्เคฒैเคฃ्เคก เคी เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคตिเคงि เคे เคเคงाเคฐ เคชเคฐ เคช्เคฐเคฆाเคจ เคिเคฏा เคाเคคा เคนै।
เคช्เคฐเคถ्เคจ 8 เคตिเคงि เคी เคญूเคฒ เคชเคฐ เคธंเค्เคทिเคช्เคค เคिเคช्เคชเคฃी เคฒिเคें। Write short note on the mistake of Law.
เคเคค्เคคเคฐ – เคตिเคงि เคी เค เค्เคाเคจเคคा เค्เคทเคฎ्เคฏ เคจเคนीं เคนै। เคฏเคน (Ignorantia Juris non excusat) เคाเคจूเคจ เคी เคเค เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคเค्เคคि เคนै। เคญूเคฒ เคाเคนे เคตเคน เคคเคฅ्เคฏ เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคงी เคนो เค เคฅเคตा เคตिเคงि เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคงी เค เคชเคृเคค्เคฏ เคे เคฎाเคฎเคฒों เคฎें เคฌเคाเคต เคा เคเคงाเคฐ เคจเคนीं เคนो เคธเคเคคी เคนै। เคชเคฐเคจ्เคคु เคเคธเคे เค เคชเคตाเคฆ เคญी เคนैं เคि เคเคธी เคชเคฐिเคธ्เคฅिเคคिเคฏों เคฎें เคธाเคงाเคฐเคฃ เคฌुเคฆ्เคงि เคा เคต्เคฏเค्เคคि เคญी เคตเคนी เคเคฐเคคा เคो เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคจे เคिเคฏा เคฅा เคคो เคญूเคฒ เคธे เคिเคฏे เคเคฏे เคाเคฐ्เคฏ เคे เคฒिเค เคชเคคिเคตाเคฆी เคฆाเคฏी เคจเคนीं เคนोเคा। เคैเคธे-เคिเคธी เคจिเคฐ्เคฆोเคท เคต्เคฏเค्เคคि เคे เคตिเคฐुเคฆ्เคง เคญूเคฒ เคธे เคเคฒाเคฏे เคเคฏे เคฎुเคเคฆเคฎे เคฎें เคฏเคฆि เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคे เคตिเคฐुเคฆ्เคง เคตिเคฆ्เคตेเคทเคชूเคฐ्เคฃ เคตिเคाเคฐ เคฏा เคोเค เคคเคฐ्เคเคธंเคเคค เคाเคฐเคฃ เคธाเคฌिเคค เคจเคนीं เคนोเคคा เคคो เคตเคน เคเคค्เคคเคฐเคฆाเคฏी เคจเคนीं เคนोเคा।
เคช्เคฐเคถ्เคจ 9. เคฌिเคจा เคนाเคจि เคे เค्เคทเคคि। Injuria sine damnum.
เคเคค्เคคเคฐ– เคฌिเคจा เคนाเคจि เคे เค्เคทเคคि (Injuria sine Damnum) Injuria sine Damnum เคा เค เคฐ्เคฅ เคนुเค เคฌिเคจा เคนाเคจि เคे เค्เคทเคคि। เคिเคธ เคต्เคฏเค्เคคि เคे เคตिเคงिเค เค เคงिเคाเคฐ เคा เคเคฒ्เคฒंเคเคจ เคนुเค เคนो เคตเคน เคจुเคเคธाเคจी เคे เคฒिเค เคฆाเคตा เคเคฐ เคธเคเคคा เคนै, เคाเคนे เคเคธे เคตाเคธ्เคคเคตिเค เค्เคทเคคि เคนुเค เคนो เค เคฅเคตा เคจเคนीं। เคाเคจूเคจ เคต्เคฏเค्เคคि เคे เคुเค เคฎौเคฒिเค เค เคงिเคाเคฐों เคो เคฎाเคจ्เคฏเคคा เคฆेเคคा เคนै। เคเคจ เค เคงिเคाเคฐों เคो เคญंเค เคเคฐเคจा เคธ्เคตเคฏं เคนी เค เคจुเคฏोเค्เคฏ (Actionable) เคนोเคคा เคนै। เคเคธे เคฎाเคฎเคฒों เคฎें เคตाเคฆी เคो เคฏเคน เคธिเคฆ्เคง เคเคฐเคจा เคชเคก़เคคा เคนै เคि เคเคธเคे เคिเคธी เคตिเคงिเค เค เคงिเคाเคฐ เคा เคเคฒ्เคฒंเคเคจ เคนुเค เคนै। เคฏเคน เค เคฒเค เคฌाเคค เคนै เคि เคเคธเคे เค เคงिเคाเคฐ เคे เคเคฒ्เคฒंเคเคจ เคธे เคเคธे เคोเค เคนाเคจि เคนुเค เคนै เคฏा เคจเคนीं। Injuria Sine Damno เคธूเคค्เคฐ เคा เคธ्เคชเคท्เคीเคเคฐเคฃ ‘เคเคถเคฌी เคฌเคจाเคฎ เคน्เคตाเคเค’ เคจाเคฎเค เคตाเคฆ เคเคฐเคคा เคนै।
เคช्เคฐเคถ्เคจ 10. เคฌिเคจा เค्เคทเคคि เคे เคนाเคจि। Damnum sine Injuria.
เคเคค्เคคเคฐ- เคฌिเคจा เค्เคทเคคि เคे เคนाเคจि (Damnum sine Injuria)— Damnum Sine Injuria เคे เคธिเคฆ्เคงाเคจ्เคค เคे เค เคจुเคธाเคฐ, เคฌिเคจा เคตिเคงिเค เค เคงिเคाเคฐ เคे เคเคฒ्เคฒंเคเคจ เคนुเค เคฎाเคค्เคฐ เค्เคทเคคि เคे เคเคงाเคฐ เคชเคฐ เคตाเคฆ เคจเคนीं เคเคฒाเคฏा เคा เคธเคเคคा, เคญเคฒे เคนी เคตाเคฆी เคो เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคे เคाเคฐ्เคฏ เคฆ्เคตाเคฐा เคตाเคธ्เคคเคตिเค เคฐ्เคฅिเค เค्เคทเคคि เคชเคนुँเคी เคนो เค เคฐ्เคฅाเคค् เคฏเคฆि เคตाเคฆी เคे เคिเคธी เคตिเคงिเค เค เคงिเคाเคฐ เคा เคเคฒ्เคฒंเคเคจ เคจเคนीं เคนुเค เคนै เคคो เคตเคน เคจुเคเคธाเคจी เคชाเคจे เคा เคนเคเคฆाเคฐ เคจเคนीं เคนोเคा।
เคเคฆाเคนเคฐเคฃ– เคฏเคฆि เคฎैं เคिเคธी เค्เคทेเคค्เคฐ เคฎें เคोเค เคฎिเคฒ เคเคฒा เคฐเคนा เคนूँ เคเคฐ เคเคธी เค्เคทेเคค्เคฐ เคฎें เคोเค เคฆूเคธเคฐा เคต्เคฏเค्เคคि เคเค เค เคจ्เคฏ เคฎिเคฒ เคเคฒाเคจे เคฒเคเคคा เคนै เคคो เคฎुเคे เคเคฐ्เคฅिเค เค्เคทเคคि เคคो เค เคตเคถ्เคฏ เคนोเคी เคिเคจ्เคคु เคฎुเคे เคเคธเคे เคตिเคฐुเคฆ्เคง เคोเค เคจुเคเคธाเคจी เคा เคตाเคฆ เคฒाเคจे เคा เคนเค เคจเคนीं เคช्เคฐाเคช्เคค เคนोเคคा। เค्เคฏोंเคि เคฏเคนाँ เคिเคธी เคตिเคงिเค เค เคงिเคाเคฐ เคा เคเคฒ्เคฒंเคเคจ เคจเคนीं เคนुเค เคนै।
เคเค्เคค เคธूเคค्เคฐ เคे เคฎाเคฎเคฒे เคฎें เค्เคฒेเคธेเคธ्เคเคฐ เค्เคฐाเคฎเคฐ เคธ्เคूเคฒ เคा เคฎाเคฎเคฒा เคช्เคฐเคฎुเค เคนै।
เคช्เคฐเคถ्เคจ 11. เค เคชเคृเคค्เคฏ เคเคตं เคจैเคคिเค เค เคชเคฐाเคง เคฎें เค เคจ्เคคเคฐ, เคीเคिเค। Distinguish between forts and moral crime.
เคเคค्เคคเคฐ- เค เคชเคृเคค्เคฏ เคคเคฅा เคจैเคคिเค เค เคชเคฐाเคง (Torts and Moral Crime) – เค เคชเคृเคค्เคฏ เคตिเคงिเค เคเคฐ्เคคเคต्เคฏ เคे เคญंเค เคนोเคจे เคชเคฐ เคนोเคคा เคนै। เคฎाเคค्เคฐ เคจैเคคिเค เคเคฐ्เคคเคต्เคฏ เคी เค เคตเคนेเคฒเคจा เค เคชเคृเคค्เคฏ เคจเคนीं เคนोเคคी। เคช्เคฐเคค्เคฏेเค เค เคจुเคिเคค เคाเคฐ्เคฏ เคญी เค เคชเคृเคค्เคฏ เคจเคนीं เคนोเคคा। เค เคชเคจी เคญूเคฎि เคฎें เคเค เคँเคी เคฆीเคตाเคฐ เคเคก़ी เคเคฐเคे เคชเคก़ोเคธी เคो เคช्เคฐाเคช्เคค เคนोเคจे เคตाเคฒी เคนเคตा เคเคตं เคฐोเคถเคจी เคो เคฐोเคเคจा เคจैเคคिเค เคฆृเคท्เคि เคธे เค เคจुเคिเคค เคนो เคธเคเคคा เคนै, เคฒेเคिเคจ เคเคธे เคाเคฐ्เคฏ เคे เคตिเคฐुเคฆ्เคง เค เคชเคृเคค्เคฏ เคा เคฎाเคฎเคฒा เคจเคนीं เคเคฒ เคธเคเคคा। เคाเคจूเคจ เคธाเคงाเคฐเคฃ เคคเคฅा เคธเคฎाเค เคे เคจैเคคिเค เค्เคाเคจ เคो เคธ्เคชเคท्เค เคฐूเคช เคฆेเคคा เคนै, เคฒेเคिเคจ เคाเคจूเคจ เคเคฐ เคจैเคคिเคเคคा เคฎें เคญिเคจ्เคจเคคा เคी เคฌเคนुเคค เคธी เคฌाเคคें เคนैं। เคुเค เคจैเคคिเค เค เคชเคฐाเคง เค เคชเคृเคค्เคฏ เคจเคนीं เคนो เคธเคเคคे เคนैं เคเคฐ เคुเค เค เคชเคृเคค्เคฏ เคจैเคคिเค เค เคชเคฐाเคง เคจเคนीं เคนो เคธเคเคคे เคนैं।
เคช्เคฐเคถ्เคจ 12 เคाเคจूเคจी เคฏा เคตिเคงिเค เค्เคทเคคि เคธे เคเคช เค्เคฏा เคธเคฎเคเคคे เคนैं? What do you understand by Legal Injury?
เคเคค्เคคเคฐ- เคाเคจूเคจी เคฏा เคตिเคงिเค เค्เคทเคคि (Legal Injury)-เค เคชเคृเคค्เคฏ เคे เคฌाเคฆ เคฎें เค्เคทเคคि เคे เคฒिเค เคเคฐ्เคฅिเค เคช्เคฐเคคिเคเคฐ เคा เคฆाเคตा เคिเคฏा เคाเคคा เคนै। เคชเคฐเคจ्เคคु เคाเคจूเคจी เค्เคทเคคि เคจ เคคो เคตाเคธ्เคคเคตिเค เค्เคทเคคि เคे เคธเคฎाเคจ เคนै เคเคฐ เคจ เคนी เคฏเคน เคเคตเคถ्เคฏเค เคนै เคि เคฏเคน เคเคฐ्เคฅिเค เค्เคทเคคि เคे เคฐूเคช เคฎें เคนो।
เคाเคจूเคจी เค्เคทเคคि เคจ เคคो เคตाเคธ्เคคเคตिเค เคนाเคจि เคธे เคธाเคฎ्เคฏ เคฐเคเคคी เคนै เคเคฐ เคจ เค เคจिเคตाเคฐ्เคฏเคคः เคเคฐ्เคฅिเค เคนो เคนोเคคी เคนै। เคตाเคฆी เคे เค เคงिเคाเคฐ เคฏा เคธเคฎ्เคชเคค्เคคि เคชเคฐ เคिเคฏा เคเคฏा เคเคाเคค เคाเคจूเคจी เค्เคทเคคि เคนोเคคा เคนै।
เคाเคจूเคจी เค्เคทเคคि เคฎें เคจिเคฎ्เคจเคฒिเคिเคค เคฌाเคคें เคนोเคจी เคเคตเคถ्เคฏเค เคนैं-
(1) เคिเคธी เคต्เคฏเค्เคคि เคฆ्เคตाเคฐा เคाเคจूเคจी เค เคงिเคाเคฐ เคा เค เคคिเคฒंเคเคจ
(2) เคाเคจूเคจ เคी เคฆृเคท्เคि เคฎें เค เคจुเคฎाเคจिเคค เค्เคทเคคि เคฏा เคเคाเคค
(3) เค्เคทเคคिเค्เคฐเคธ्เคค เคนोเคจे เคा เคตाเคธ्เคคเคตिเค เคช्เคฐเคฎाเคฃ เคคเคฅा เค्เคทเคคिเค्เคฐเคธ्เคค เคต्เคฏเค्เคคि เคा เคจुเคเคธाเคจी เคชाเคจे เคा เค เคงिเคाเคฐ।
เคเคค्เคคเคฐ- เคธंเคฏुเค्เคค เค เคชเคृเคค्เคฏเคเคฐ्เคคा (Joint Tort Feasors) เคธंเคฏुเค्เคค เค เคชเคृเคค्เคฏเคเคฐ्เคคा เคा เค เคฐ्เคฅ เคนै เคฆो เคฏा เคฆो เคธे เค เคงिเค เคต्เคฏเค्เคคि เคिเคจ्เคนोंเคจे เคธंเคฏुเค्เคค เคฐूเคช เคธे เค เคฐ्เคฅाเคค् เคฎिเคฒเคเคฐ เคोเค เค เคชเคृเคค्เคฏ เคिเคฏा เคนो। เคเคฌ เคเค เคต्เคฏเค्เคคि เคिเคธी เคฆोเคทเคชूเคฐ्เคฃ เคฏा เค เคจुเคिเคค เคृเคค्เคฏ เคฎें เคธเคนाเคฏเคคा เคเคฐเคคे เคนैं เคฏा เคฐाเคฏ เคฆेเคคे เคนैं เคฏा เคจिเคฐ्เคฆेเคถ เคฆेเคคे เคนैं เคฏा เคเค เคธाเคฅ เคाเคฐ्เคฏ เคเคฐเคคे เคนैं เคคो เคตे เคाเคจूเคจ เคी เคฆृเคท्เคि เคฎें เคธंเคฏुเค्เคค เค เคชเคृเคค्เคฏเคเคฐ्เคคा เคนोเคคे เคนैं।
เคเคฆाเคนเคฐเคฃ- เคฏเคฆि ‘เค ’, ‘เคฌ’ เคी เคฎाเคจเคนाเคจि เคเคฐเคคा เคนै เคเคฐ เคฌाเคฆ เคฎें ‘เคธ’ เคญी ‘เคฌ’ เคी เคฎाเคจเคนाเคจि เคเคฐเคคा เคนै เคคो ‘เค ’ เคเคฐ ‘เคธ’ เคธ्เคตเคคเคจ्เคค्เคฐ เค เคชเคเคฐ्เคคा เคนोंเคे เคเคฐ เคเคจเคे เคตिเคฐुเคฆ्เคง ‘เคฌ’ เค เคฒเค เค เคฒเค เคฎुเคเคฆเคฎा เคเคฒा เคธเคเคคा เคนै। เคिเคจ्เคคु เคฏเคฆि ‘เค ’ เคเคฐ ‘เคธ’ เคธंเคฏुเค्เคค เคฐूเคช เคธे ‘เคฌ’ เคी เคฎाเคจเคนाเคจि เคเคฐें เคคो เคตे เคธंเคฏुเค्เคค เค เคชเคृเคค्เคฏเคเคฐ्เคคा เคนोंเคे। เคเคธเคธे เคฏเคน เคธ्เคชเคท्เค เคนै เคि เคธंเคฏुเค्เคค เค เคชเคृเคค्เคฏ เคเคฐเคจे เคे เคฒिเค เคเค เค เคชเคृเคค्เคฏเคเคฐ्เคคा เคे เคाเคฐ्เคฏ เคเคฐ เคฆूเคธเคฐे เค เคชเคृเคค्เคฏเคเคฐ्เคคा เคे เคाเคฐ्เคฏ เคฎें เคोเค เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคง เค เคตเคถ्เคฏ เคนोเคจा เคाเคนिเค।
เคธंเคฏुเค्เคค เค เคชเคृเคค्เคฏเคเคฐ्เคคा เคे เคตिเคทเคฏ เคชเคฐ เคตिเคงि เคा เคธ्เคชเคท्เค เคฐूเคช เคธे เคช्เคฐเคคिเคชाเคฆเคจ เคธเคฐ्เคตเคช्เคฐเคฅเคฎ ‘เคोเคฐ्เคธ्เค เคे เคฎाเคฎเคฒे เคฎें เคिเคฏा เคเคฏा เคฅा। เคเคธ เคฎाเคฎเคฒे เคฎें เคฆो เคเคนाเคों เคे เคเคชเคธ เคी เคเค्เคเคฐ เคे เคाเคฐเคฃ เคตाเคฆी เคा เคเคนाเค เคกूเคฌ เคเคฏा เคฅा। เคจ्เคฏाเคฏाเคฒเคฏ เคจे เคจिเคฐ्เคฃเคฏ เคฆिเคฏा เคฅा เคि เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆीเคเคฃ เคธंเคฏुเค्เคค เค เคชเคृเคค्เคฏเคเคฐ्เคคा เคจเคนीं เคฅे เค्เคฏोंเคि เคฆोเคจों เคเคนाเคों เคे เค เคฒเค-เค เคฒเค เคธ्เคตเคคเคจ्เคค्เคฐ เค เคชเคृเคค्เคฏ เคे เคชเคฐिเคฃाเคฎเคธ्เคตเคฐूเคช เคตाเคฆी เคे เคเคนाเค เคो เค्เคทเคคि เคชเคนुंเคी เคฅी। เค เคค: เคตे เคฆोเคจों เคธ्เคตเคคเคจ्เคค्เคฐ เคฐूเคช เคธे เคเคค्เคคเคฐเคฆाเคฏी เคฅे। เคฆोเคจों เคे เคตिเคฐुเคฆ्เคง เค เคฒเค-เค เคฒเค เคाเคฐ्เคฏเคตाเคนी เคी เคा เคธเคเคคी เคนै।
เคธंเคฏुเค्เคค เค เคชเคृเคค्เคฏों เคा เคธंเคฏुเค्เคค เคฆाเคฏिเคค्เคต เคจिเคฎ्เคจเคฒिเคिเคค เคคीเคจ เค เคตเคธ्เคฅाเคं เคฎें เคเคค्เคชเคจ्เคจ เคนोเคคा เคนै- (1) เค เคญिเคเคฐเคฃ (Agency); (ii) เคช्เคฐเคคिเคจिเคงिเค เคฆाเคฏिเคค्เคต (Vicarious Liability); เคคเคฅा (iii) เคธंเคฏुเค्เคค เคृเคค्เคฏ (Joint Action)।
เคธंเคฏुเค्เคค เค เคชเคृเคค्เคฏเคृเคฐ्เคคाเคं เคा เคฆाเคฏिเคค्เคต เคธंเคฏुเค्เคค เคญी เคนोเคคा เคนै เคคเคฅा เคชृเคฅเค् เคญी। เคฏเคน เค्เคทเคคिเค्เคฐเคธ्เคค เคต्เคฏเค्เคคि เคชเคฐ เคจिเคฐ्เคญเคฐ เคเคฐเคคा เคนै เคि เคตเคน เคฏा เคคो เคเคจเคฎें เคธे เคธเคญी เคต्เคฏเค्เคคिเคฏों เคชเคฐ เคฏा เคुเค เคชเคฐ เคฏा เคเค เคชเคฐ เคฎुเคเคฆเคฎा เคเคฒा เคธเคเคคा เคนै।
เคช्เคฐเคถ्เคจ 14. เคช्เคฐเคคिเคจिเคนिเคค เคฆाเคฏिเคค्เคต เคธे เคเคช เค्เคฏा เคธเคฎเคเคคे เคนैं? What do you understand by Vicarious Liability?
เคเคค्เคคเคฐ- เคช्เคฐเคคिเคจिเคนिเคค เคฆाเคฏिเคค्เคต (Vicarious Liability)- เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคจिเคฏเคฎ เคฏเคน เคนै เคि เคोเค เคต्เคฏเค्เคคि เค เคชเคจे เค เคชเคृเคค्เคฏों เคे เคฒिเค เคเคค्เคคเคฐเคฆाเคฏी เคนोเคคा เคนै, เคชเคฐเคจ्เคคु เคुเค เคเคธी เคญी เคชเคฐिเคธ्เคฅिเคคिเคฏाँ เคนोเคคी เคนैं เคเคฌเคि เคเค เคต्เคฏเค्เคคि เคिเคธी เคฆूเคธเคฐे เคต्เคฏเค्เคคि เคฆ्เคตाเคฐा เคिเคฏे เคเคฏे เค เคชเคृเคค्เคฏ เคे เคฒिเค เคญी เคเคค्เคคเคฐเคฆाเคฏी เคนोเคคा เคนै। เคเคธे เคฆाเคฏिเคค्เคต เคो ‘เคช्เคฐเคคिเคจिเคนिเคค เคฆाเคฏिเคค्เคต’ (Vicarious Liability) เคเคนเคคे เคนैं। เคเคธे เคฆाเคฏिเคค्เคต เคฎें เคช्เคฐเคฎुเค เคธ्เคฅाเคจ เคธ्เคตाเคฎी เคा เคเคคा เคนै, เคो เค เคชเคจे เคธेเคตเค (Servant) เคฆ्เคตाเคฐा เคिเคฏे เคเคฏे เค เคชเคृเคค्เคฏ เคे เคฒिเค เคाเคจूเคจ เคी เคฆृเคท्เคि เคฎें เคเคค्เคคเคฐเคฆाเคฏी เค เคนเคฐाเคฏा เคाเคคा เคนै।
เคธेเคตเค เคे เค เคชเคृเคค्เคฏ เคे เคฒिเค เคธ्เคตाเคฎी เคคเคฅा เค เคญिเคเคฐ्เคคा (Agent) เคे เค เคชเคृเคค्เคฏ เคे เคฒिเค เคช्เคฐเคงाเคจ เคฏा เคฎाเคฒिเค (Principal) เคा เคฆाเคฏिเคค्เคต, เคช्เคฐเคคिเคจिเคนिเคค เคฆाเคฏिเคค्เคต เคे เค เคจ्เคคเคฐ्เคเคค เคเคคा เคนै।
เคช्เคฐเคคिเคจिเคนिเคค เคฆाเคฏिเคค्เคต เคคीเคจ เคช्เคฐเคाเคฐ เคธे เคเคค्เคชเคจ्เคจ เคนोเคคे เคนैं-
(1) เค เคจुเคธเคฎเคฐ्เคฅเคจ เคธे (By Ratification)
(2) เคตिเคถेเคท เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคง เคे เคाเคฐเคฃ
(Out of Special Relationship)
(3) เคฆुเคท्เคช्เคฐेเคฐเคฃ เคธे (By abetment)।
เคฏเคฆि เคोเค เคต्เคฏเค्เคคि เคिเคธी เค เคจ्เคฏ เคต्เคฏเค्เคคि เคी เคเคฐ เคธे เคฌिเคจा เค เคงिเคाเคฐ เคชाเคฏे เคนी เคोเค เคाเคฐ्เคฏ เคเคฐเคคा เคนै เคเคฐ เคฌाเคฆ เคฎें เคตเคน เค เคจ्เคฏ เคต्เคฏเค्เคคि เคเคธ เคाเคฐ्เคฏ เคा เค เคจुเคธเคฎเคฐ्เคฅเคจ เคเคฐ เคฆेเคคा เคนै เคคो เคตเคน (เค เคจ्เคฏ เคต्เคฏเค्เคคि) เคเคธ เคाเคฐ्เคฏ เคे เคฒिเค เคเคค्เคคเคฐเคฆाเคฏी เคนो เคाเคคा เคนै, เคญเคฒे เคนी เคตเคน เคाเคฐ्เคฏ เคเคธเคे เคฒिเค เคฒाเคญ เคा เคนो เค เคฅเคตा เคนाเคจि เคा। เคเคธ เคช्เคฐเคाเคฐ เคे เคฆाเคฏिเคค्เคต เคฎें เคจिเคฎ्เคจเคฒिเคिเคค เคถเคฐ्เคคों เคा เคนोเคจा เคเคตเคถ्เคฏเค เคนोเคคा เคนै
(a) เค เคจुเคธเคฎเคฐ्เคฅเคจ เคเคฐเคจे เคตाเคฒे เคต्เคฏเค्เคคि เคो เคृเคค्เคฏ เคे เค เคชเคृเคค्เคฏเคชूเคฐ्เคฃ เคนोเคจे เคे เคฌाเคฐे เคฎें เคชूเคฐ्เคฃ เค्เคाเคจ เคนोเคจा เคाเคนिเค।
(b) เค เคจुเคธเคฎเคฐ्เคฅเคจ เคธ्เคชเคท्เค เคนोเคจा เคाเคนिเค।
(c) เคเคฒเคค เคเคฐ เคैเคฐ-เคाเคจूเคจी เคाเคฐ्เคฏों เคा เค เคจुเคธเคฎเคฐ्เคฅเคจ เคจเคนीं เคนोเคคा เคนै।
เคเคญी-เคเคญी เคฆो เคต्เคฏเค्เคคिเคฏों เคे เคเคชเคธी เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคง เคเคธ เคช्เคฐเคाเคฐ เคे เคนोเคคे เคนैं เคि เคตिเคงि เคเค เคे เคฆ्เคตाเคฐा เคिเคฏे เคเคฏे เค เคชเคृเคค्เคฏ เคे เคฒिเค เคฆूเคธเคฐे เคो เคเคค्เคคเคฐเคฆाเคฏी เคฎाเคจเคคी เคนै। เคเคธे เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคงों เคे เคเคฆाเคนเคฐเคฃ เคนैं-
(1) เคธ्เคตाเคฎी เคคเคฅा เคธेเคตเค (Master and Servant);
(2) เคธ्เคตाเคฎी เคคเคฅा เคธ्เคตเคคเคจ्เคค्เคฐ เค ेเคेเคฆाเคฐ (Owner and Independent Contractor);
(3) เคฎाเคฒिเค เคคเคฅा เคเคेเคฃ्เค (Principal and Agent);
(4) เคเคฎ्เคชเคจी เคคเคฅा เคเคธเคे เคจिเคฆेเคถเค (Company and its Directors);
(5) เคซเคฐ्เคฎ เคคเคฅा เคเคธเคे เคธाเคीเคฆाเคฐ (Firm and its Partners) เคธ्เคฎเคฐเคฃीเคฏ เคนै เคि เคो เคต्เคฏเค्เคคि เค เคชเคृเคค्เคฏ เคो เคเคค्เคคेเคिเคค เคเคฐเคคे เคนैं เคเคฐ เค เคชเคृเคค्เคฏ เคเคฐเคจे เคฎें เคธเคนाเคฏเค เคนोเคคे เคนैं, เคตे เคญी เค เคชเคจे เคตिเคฐुเคฆ्เคง เคฎुเคเคฆเคฎा เคเคฒाเคฏे เคाเคจे เคे เคฒिเค เคเคค्เคคเคฐเคฆाเคฏी เคนोเคคे เคนै
เคช्เคฐเคถ्เคจ 15. เคเคฐ्เคญเคธ्เคฅ เคถिเคถु Child in Womb.
เคเคค्เคคเคฐ- เคเคฐ्เคญเคธ्เคฅ เคถिเคถु (Child in Womb)- เคฎाँ เคे เคเคฐ्เคญ เคฎें เคฐเคนเคจे เคे เคฆौเคฐाเคจ เคนुเค เค्เคทเคคि เคे เคฒिเคฏे เค เคाเคค เคถिเคถु เคชैเคฆा เคนोเคจे เคชเคฐ เคตाเคฆ เคจเคนीं เคฒा เคธเคเคคा เคนै। เคจ เคคो เคंเค्เคฒैเคฃ्เคก เคเคฐ เคจ เคนी เคญाเคฐเคค เคฎें เคเคธ เคตिเคทเคฏ เคชเคฐ เคिเคธी เคจ्เคฏाเคฏाเคฒเคฏ เคा เคोเค เคตिเคจिเคถ्เคเคฏ เคนै। เคฏเคน เคธเคฎเคธ्เคฏा เคธเคฐ्เคตเคช्เคฐเคฅเคฎ เคเคฏเคฐเคฒैเคฃ्เคก เคे เคเค เคฎाเคฎเคฒे เคตाเคเคฐ เคฌเคจाเคฎ เค्เคฐेเค เคจाเคฐ्เคฆเคฐ्เคจ เคฐेเคฒเคตे เคเคซ เคจाเคฐ्เคฆเคฐ्เคจ เคเคฏเคฐเคฒैเคฃ्เคก, (1890) 28 เคเคฒเฅฆ เคเคฐเฅฆ (เคเคฏเคฐเคฒैเคฃ्เคก) 69 เคे เคธाเคฎเคจे เคเคฏी। เคเคธ เคฎाเคฎเคฒे เคฎें เคเค เคเคฐ्เคญเคตเคคी เคธ्เคค्เคฐी เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी (เคฐेเคฒเคตे เคเคฎ्เคชเคจी) เคी เคฐेเคฒเคाเคก़ी เคธे เคฏाเคค्เคฐा เคเคฐ เคฐเคนी เคฅी। เคฐेเคฒ เคฆुเคฐ्เคเคเคจा เคนोเคจे เคे เคाเคฐเคฃ เคตเคน เคाเคฏเคฒ เคนो เคเค เคिเคธเคे เคชเคฐिเคฃाเคฎเคธ्เคตเคฐूเคช เคเคธเคे เคเค เคตเคฆเคถเค्เคค เคฒเคก़เคा เคชैเคฆा เคนुเค। เค เคाเคค เคถिเคถु เคी เคเคฐ เคธे เคเคฎ्เคชเคจी เคे เคตिเคฐुเคฆ्เคง เคจुเคเคธाเคจी เคा เคตाเคฆ เคธंเคธ्เคฅिเคค เคिเคฏा เคเคฏा। เคจ्เคฏाเคฏाเคฒเคฏ เคจे เคจिเคฐ्เคฃเคฏ เคฆिเคฏा เคि เค เค्เคाเคค เคถिเคถु เคो เคจुเคเคธाเคจी เคा เคตाเคฆ เคเคฒाเคจे เคा เค เคงिเคाเคฐ เคจเคนीं เคฅा। เคกॉเค्เคเคฐ เคेเคจी เคเคธ เคธिเคฆ्เคงाเคจ्เคค เคा เคธเคฎเคฐ्เคฅเคจ เคฆो เคเคงाเคฐों เคชเคฐ เคเคฐเคคे เคนैं- (1) เคो เคฌเค्เคा เค เคญी เคชैเคฆा เคจเคนीं เคนुเค เคนै เคตเคน เคाเคจूเคจ เคी เคฆृเคท्เคि เคฎें เคต्เคฏเค्เคคि เคจเคนीं เคนोเคคा, (2) เคฏเคฆि เคฏเคน เคฎाเคจ เคญी เคฒिเคฏा เคाเคฏ เคि เคตเคน เคเค ‘เคตिเคงिเค เคต्เคฏเค्เคคि’ เคฅा เคคो เคญी เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคฐूเคช เคธे เค เคจुเคिเคค เคाเคฐ्เคฏ เคเคฐเคจे เคตाเคฒे เคो เคเคธเคो เคเคชเคธ्เคฅिเคคि เคा เคोเค เค्เคाเคจ เคจเคนीं เคนो เคธเคเคคा।
เคिเคจ्เคคु เคธाเคฎเคฃ्เคก เคเคธ เคฎเคค เคธे เคธเคนเคฎเคค เคจเคนीं เคนैं। เคตे เคเคธ เคฌाเคค เคा เคธเคฎเคฐ्เคฅเคจ เคเคฐเคคे เคนैं เคि เคฎाँ เคे เคเคฐ्เคญ เคฎें เคฐเคนเคจे เคตाเคฒे เคฌเค्เคे เคो เคญी เคนुเค เค्เคทเคคि เคे เคฒिเคฏे เคจुเคเคธाเคจी เคชाเคจे เคा เค เคงिเคाเคฐ เคฆेเคจा เคाเคนिเคฏे। เค เคงिเคเคคเคฐ เคจ्เคฏाเคฏเคตिเคฆ् เคธाเคฎเคฃ्เคก เคे เคเคธ เคตिเคाเคฐ เคธे เคธเคนเคฎเคค เคนैं।
เคช्เคฐเคถ्เคจ 16. เคเคค्เคฎ เคธुเคฐเค्เคทा | Self Defence.
เคเคค्เคคเคฐ- เคเคค्เคฎ เคธुเคฐเค्เคทा (Self Defence)—เคช्เคฐเคค्เคฏेเค เคต्เคฏเค्เคคि เคो เค เคชเคจे เคถเคฐीเคฐ เคคเคฅा เคธเคฎ्เคชเคค्เคคि เคी เคธुเคฐเค्เคทा เคเคฐเคจे เคा เคตिเคงिเค เค เคงिเคाเคฐ เคช्เคฐाเคช्เคค เคนै เคเคฐ เคเคธा เคเคฐเคจे เคे เคฒिเค เคตเคน เคเคตเคถ्เคฏเค เคถเค्เคคि เคคเคฅा เคฌเคฒ เคा เคญी เคช्เคฐเคฏोเค เคเคฐ เคธเคเคคा เคนै। เคเคธ เคช्เคฐเคाเคฐ เคฏเคฆि เคोเค เคต्เคฏเค्เคคि เค เคชเคจे เคถเคฐीเคฐ เคคเคฅा เคธเคฎ्เคชเคค्เคคि เคी เคฐเค्เคทा เคเคฐเคคे เคนुเค เคเคตเคถ्เคฏเค เคฌเคฒ เคा เคช्เคฐเคฏोเค เคเคฐเคคा เคนै เคเคฐ เคिเคธी เคो เค्เคทเคคि เคชเคนुँเคाเคคा เคนै เคคो เคเคธเคे เคตिเคฐुเคฆ्เคง เคोเค เคญी เคाเคฐ्เคฏเคตाเคนी เคจเคนीं เคी เคा เคธเคเคคी เคนै।
เคเคค्เคฎ-เคฐเค्เคทा เคฎें เคช्เคฐเคฏोเค เคी เคเคฏी เคถเค्เคคि เคे เคฒिเค เคฆो เคถเคฐ्เคคें เคนैं- เคช्เคฐเคฅเคฎ เคฏเคน เคि เคเคค्เคฎ-เคฐเค्เคทा เคฎें เคฌเคฒ เคช्เคฐเคฏोเค เคคเคญी เคจ्เคฏाเคฏोเคिเคค เคนोเคा เคเคฌ เคต्เคฏเค्เคคि เคे เคถเคฐीเคฐ เคเคฐ เคธเคฎ्เคชเคค्เคคि เคी เคोเค เคเคธเคจ्เคจ เคเคคเคฐा เคเคค्เคชเคจ्เคจ เคนो เคเคฏा เคนो। เคฆूเคธเคฐा เคฏเคน เคि เคฌเคฒ เคช्เคฐเคฏोเค เคเคชเคฐ्เคฏुเค्เคค เคชเคฐिเคธ्เคฅिเคคिเคฏों เคฎें เคिเคคเคจा เคเคตเคถ्เคฏเค เคนो เคเคคเคจा เคนी เคिเคฏा เคाเคฏे เค เคฐ्เคฅाเคค् เคฌเคฒ เคช्เคฐเคฏोเค เคธเคฎ्เคญाเคตिเคค เคนाเคจि เคे เค เคจुเคชाเคค เคธे เค เคงिเค เคจเคนीं เคนोเคจा เคाเคนिเค, เคैเคธे เคฏเคฆि เคฎुเคे เคोเค เคाँเคा เคฎाเคฐเคคा เคนै เคคो เคเคค्เคฎ-เคฐเค्เคทा เคฎें เคฎैं เคเคธเคे เคตिเคฐुเคฆ्เคง เคคเคฒเคตाเคฐ เคฏा เคฌเคจ्เคฆूเค เคा เคช्เคฐเคฏोเค เคจเคนीं เคเคฐ เคธเคเคคा। เคเคชเคฐ्เคฏुเค्เคค เคชเคฐिเคธ्เคฅिเคคिเคฏों เคฎें เคिเคธी เคต्เคฏเค्เคคि เคฆ्เคตाเคฐा เค เคชเคจे เคถเคฐीเคฐ เคคเคฅा เคธเคฎ्เคชเคค्เคคि เคी เคฐเค्เคทा เคฎें เคเคตเคถ्เคฏเค เคฌเคฒ เคा เคช्เคฐเคฏोเค เคिเคฏा เคเคฏा เคนै เคฏा เคจเคนीं เคเคธ เคฌाเคค เคा เคจिเคฐ्เคงाเคฐเคฃ เคเค เคเค िเคจ เคฌाเคค เคนै। เคเคธे เคช्เคฐเคค्เคฏेเค เคฌाเคฆ เคे เคคเคฅ्เคฏों เคเคฐ เคชเคฐिเคธ्เคฅिเคคिเคฏों เคे เคเคงाเคฐ เคชเคฐ เคนी เคจिเคฐ्เคงाเคฐिเคค เคिเคฏा เคा เคธเคเคคा เคนै เคि เคฌเคฒ เคช्เคฐเคฏोเค เคเคिเคค เค เคจुเคชाเคค เคฎें เคนुเค เคนै เคฏा เคเคตเคถ्เคฏเคเคคा เคธे เค เคงिเค เคนुเค เคนै। เคฌเคฒ เคा เคช्เคฐเคฏोเค เค เคค्เคฏเคงिเค เคจเคนीं เคिเคฏा เคाเคจा เคाเคนिเค।
เคฎौเคฐिเคธ เคฌเคจाเคฎ เคจ्เคฏूเคेเคจ्เค, (1836) 7 เคธीเฅฆ เคเคฃ्เคก เคชीเฅฆ 572 เคे เคฎाเคฎเคฒे เคฎें เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคเคฌ เคตाเคฆी เคे เคฎเคाเคจ เคे เคธाเคฎเคจे เคธे เคा เคฐเคนा เคฅा เคคो เคเคธเคจे เคตाเคฆी เคे เคुเคค्เคคे เคो เคฎाเคฐเคจे เคे เคฒिเค เคฌเคจ्เคฆूเค เคเค ाเคฏा เคคो เคुเคค्เคคा เคญाเค เคเคฏा। เคिเคจ्เคคु เคเคฌ เคुเคค्เคคा เคตाเคชเคธ เคฒौเค เคฐเคนा เคฅा เคคो เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคจे เคเคธे เคोเคฒी เคฎाเคฐ เคฆिเคฏा เคจिเคฐ्เคฃเคฏ เคฆिเคฏा เคเคฏा เคि เคเคธเคा เคฏเคน เคाเคฐ्เคฏ เคตिเคงिเคฎाเคค्เคฏ เคจเคนीं เคฅा เค्เคฏोंเคि เคเคธเคจे เคुเคค्เคคे เคो เคोเคฒी เคคเคฌ เคฎाเคฐ เคเคฌ เคตเคน เคนเคฎเคฒा เคจเคนीं เคเคฐ เคฐเคนा เคฅा เค เคคः เคเคธเคจे เคฌเคฒ เคช्เคฐเคฏोเค เคเคตเคถ्เคฏเคเคคा เคธे เค เคงिเค เคिเคฏा เคฅा।
เคญाเคฐเคคीเคฏ เคฆเคฃ्เคก เคธंเคนिเคคा เคी เคงाเคฐा 97 เคธे 106 เคคเค เคฎें เคเคค्เคฎเคฐเค्เคทा เคธे เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคงिเคค เคเคชเคฌเคจ्เคง เคฆिเคฏे เคเคฏे เคนैं।
เคช्เคฐเคถ्เคจ 17. “เค्เคทเคคि เคी เคฆूเคฐเคตเคฐ्เคคिเคคा เคा เคธिเคฆ्เคงाเคจ्เคค।” “Doctrine of Remoteness. “
เคเคค्เคคเคฐ- เค्เคทเคคि เคी เคฆूเคฐเคตเคฐ्เคคिเคคा เคे เคธिเคฆ्เคงाเคจ्เคค (Doctrine of Remoteness) – เค्เคทเคคि เคी เคฆूเคฐเคตเคฐ्เคคिเคคा เคे เคธिเคฆ्เคงाเคจ्เคค เคे เค เคจुเคธाเคฐ เคตे เค्เคทเคคिเคฏाँ เคฆूเคฐเคตเคฐ्เคคी (Remote) เค เคฐ्เคฅाเคค् เคธुเคฆूเคฐ เคฎाเคจी เคाเคคी เคนैं เคเคนाँ เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคे เคृเคค्เคฏ เคเคฐ เคเคธ เคृเคค्เคฏ เคे เคชเคฐिเคฃाเคฎ เคฎें เคเคธा เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคง เคนोเคคा เคนै เคिเคธे เคธीเคงा เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคง เคจเคนीं เคเคนा เคा เคธเคเคคा। เคเคธเคो เคช्เคฐाเคृเคคिเค เคเคตं เคธเคฎ्เคญाเคตिเคค เคชเคฐिเคฃाเคฎों เคा เคธिเคฆ्เคงाเคจ्เคค (Doctrine of Natural and Probable Consequences) เคญी เคเคนा เคाเคคा เคนै। เคเคธเคा เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคง เคเคชेเค्เคทाเคชूเคฐ्เคฃ เคตिเคงि เคธे เคฌเคนुเคค เค เคงिเค เคนै เคเคฐ เคธเคฎเคฏ-เคธเคฎเคฏ เคชเคฐ เคจ्เคฏाเคฏिเค เคจिเคฐ्เคฃเคฏों เคฆ्เคตाเคฐा เคเคธเคฎें เคाเคซी เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ เคนुเค เคนैं। เคฏเคน เคธिเคฆ्เคงाเคจ्เคค เคเคธ เคช्เคฐเคाเคฐ เคนै-เคตिเคงि เคฎें เคธเคฎीเคช เคी เคเคฐ เคชाเคธ เคी เคिเคธी เคเคเคจा เคे เคाเคฐเคฃ เคชเคฐ เคตिเคाเคฐ เคिเคฏा เคाเคคा เคนै, เคฆूเคฐ เคे เคाเคฐเคฃ เคชเคฐ เคจเคนीं (In jure non remota causa sed proxima spectatur f In law the immediate and not the remote cause of any event is to be considered.
เค เคคः เคाเคจूเคจ เคฎें เคเคนाँ เค्เคทเคคि เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคे เคाเคฐ्เคฏ เคा เคช्เคฐเคค्เคฏเค्เคท เคคเคฅा เคธीเคงा เคชเคฐिเคฃाเคฎ เคจเคนीं เคนै เคตเคนाँ เคเคธे เคฆूเคฐเคตเคฐ्เคคी เค्เคทเคคि เคเคนा เคाเคคा เคนै เคเคฐ เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคเคธเคे เคฒिเค เคเคค्เคคเคฐเคฆाเคฏी เคจเคนीं เค เคนเคฐाเคฏा เคाเคคा เคนै। เค्เคทเคคि เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคे เคृเคค्เคฏ เคा เคธीเคงा เคธ्เคตाเคญाเคตिเค เคชเคฐिเคฃाเคฎ เคนोเคจा เคाเคนिเค। เคฎเคจुเคท्เคฏ เค เคชเคจे เคृเคค्เคฏ เคे เคธ्เคตाเคญाเคตिเค เคชเคฐिเคฃाเคฎ เคी เคเคฒ्เคชเคจा เคฐเคเคคा เคนै, เคฆूเคฐ เคे เคชเคฐिเคฃाเคฎ เคी เคจเคนीं। เคฆाเคฏिเคค्เคต เคเคธी เคृเคค्เคฏ เคे เคฒिเค เคนोเคจा เคाเคนिเค เคिเคธเคा เค्เคทเคคि เคธे เคธเคฎीเคช เคा เคเคฐ เคธीเคงा เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคง เคนो।
เคช्เคฐเคถ्เคจ 18 “เคธเคนเคฎเคคि เคธे เค्เคทเคคि เคจเคนीं เคนोเคคी।”
“Volenti non fiu Injuria.”
เคเคค्เคคเคฐ- เคธเคนเคฎเคคि เคธे เค्เคทเคคि เคจเคนीं เคนोเคคी (Volenti non fit Injuria)– เคเคธ เคธूเค्เคคि ‘Volenti Non fit Injuria’ เคा เค เคญिเคช्เคฐाเคฏ เคฏเคน เคนै เคि เคเค เคต्เคฏเค्เคคि เคो เคिเคฏे เคाเคจे เคตाเคฒे เคाเคฐ्เคฏ เคे เคช्เคฐเคคि เค เคชเคจी เคธเคนเคฎเคคि เคฆेเคคा เคนै เคฏा เคตเคน เค्เคทเคคि เคธเคนเคจे เคा เคเคคเคฐा เค เคชเคจे เคเคชเคฐ เคฎोเคฒ เคฒेเคคा เคนै เคตเคน เคเคธ เคाเคฐ्เคฏ เคฏा เค्เคทเคคि เคे เคตिเคทเคฏ เคฎें เคोเค เคाเคฐ्เคฏเคตाเคนी เคจเคนीं เคเคฐ เคธเคเคคा เคนै।
เคเคฆाเคนเคฐเคฃ- เคเคฌ เคเค เคต्เคฏเค्เคคि เคฎुเค्เคेเคฌाเคी เคฏा เคुเคถ्เคคी เคी เคช्เคฐเคคिเคฏोเคिเคคा เคฎें เคญाเค เคฒेเคคा เคนै เคฏा เคिเคธी เคฎाเคจเคนाเคจिเคाเคฐเค เคตเค्เคคเคต्เคฏ เคे เคช्เคฐเคाเคถเคจ เคी เค เคจुเคฎเคคि เคฆेเคคा เคนै เคตเคนाँ เคฏเคน เคธूเค्เคคि ‘เคธเคฎ्เคฎเคค เคाเคฐ्เคฏ เคธे เค्เคทเคคि เคจเคนीं เคนोเคคो’ เคฒाเคू เคนोเคा। เคเคธ เคช्เคฐเคाเคฐ เคे เคฌाเคฆ เคฎें เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคฏเคน เคช्เคฐเคคिเคฐเค्เคทा (Defence) เคฒे เคธเคเคคा เคนै เคि เคตाเคฆी เคจे เคिเคฏे เคाเคจे เคตाเคฒे เคाเคฐ्เคฏ เคी เคธเคนเคฎเคคि เคฆी เคฅी।
เคธ्เคตेเค्เคा เคธे เคเค ाเค เคเค เคฌเคก़ी เคธे เคฌเคก़ी เคนाเคจि เคे เคฒिเค เคोเค เคाเคฐ्เคฏเคตाเคนी เคจเคนीं เคी เคा เคธเคเคคी เคนै।
เคธ्เคตेเค्เคा เคธे เคเค ाเค เคเค เคนाเคจि เคे เคฒिเค เคธเคนเคฎเคคि เคฆो เคช्เคฐเคाเคฐ เคธे เคฆी เคा เคธเคเคคी เคนै-
(เค) เค เคญिเคต्เคฏเค्เคค เคธเคนเคฎเคคि (Expressed Consent);
(เค) เคตिเคตเค्เคทिเคค เคธเคนเคฎเคคि (Implied Consent)
Volenti Non fit Injuria เคे เคธूเคค्เคฐ เคो เคฒाเคू เคนोเคจे เคे เคฒिเค เคจिเคฎ्เคจเคฒिเคिเคค เคถเคฐ्เคคें เคเคตเคถ्เคฏเค-
(1) เคธเคนเคฎเคคि เคธ्เคตेเค्เคा เคธे เคฆी เคเค เคนो;
(2) เคाเคฐ्เคฏ เคช्เคฐเคฃाเคฒी เคตैเคง เคนोเคจी เคाเคนिเค;
(3) เคเคคเคฐे เคे เค्เคाเคจ เคฎाเคค्เคฐ เคธे เคธเคนเคฎเคคि เคी เคเคชเคงाเคฐเคฃा เคจเคนीं เคी เคाเคจी เคाเคนिเค।
เคช्เคฐเคฅเคฎ เคถเคฐ्เคค เคे เคฒिเค เคฏเคน เคเคตเคถ्เคฏเค เคนै เคि เคธเคนเคฎเคคि เคธ्เคตेเค्เคा เคธे เคฆी เคเค เคนो। เค เคฐ्เคฅाเคค् เคธเคนเคฎเคคि เคงोเคा, เคฆुเคฐ्เคต्เคฏเคชเคฆेเคถเคจ, เคเคค्เคชीเคก़เคจ เคเคฆि เคเคฒเคค เคคเคฐीเคों เคธे เคจ เคช्เคฐाเคช्เคค เคी เคเค เคนो।
เคिเคธ เคाเคฐ्เคฏ เคे เคฒिเค เคธเคนเคฎเคคि เคฆी เคเค เคนो, เคตเคน เคैเคฐ เคाเคจूเคจी เคจเคนीं เคนोเคจा เคाเคนिเค। เคैเคธे-เคคेเค เคงाเคฐ เคตाเคฒे เคนเคฅिเคฏाเคฐों เคธे เคฆ्เคตเคจ्เคฆ्เคตเคฏुเคฆ्เคง เคเคฐเคจा เคฏा เคฎुเค्เคेเคฌाเคी เคฎें เคญाเค เคฒेเคจा เคเคฆि। เคเคธी เคช्เคฐเคाเคฐ เคฎाเคค्เคฐ เคเคคเคฐे เคा เค्เคाเคจ เคนोเคจे เคธे เคเคคเคฐा เคเค ाเคจे เคे เคฒिเค เคธเคนเคฎเคคि เคจเคนीं เคฎाเคจ เคฒी เคाเคคी เคนै। (Knowledge does not necessarily imply consent) !
เคช्เคฐเคถ्เคจ 19. เคฐाเค्เคฏ เคृเคค्เคฏ เคธे เคเคช เค्เคฏा เคธเคฎเคเคคे เคนैं? What do you understand by acts of State?
เคเคค्เคคเคฐ- เคฐाเค्เคฏ เคृเคค्เคฏ (Acts of State)- เคธเคฐ เคซ्เคฐेเคกเคฐिเค เคชोเคฒเค เคे เค เคจुเคธाเคฐ, “เคฐाเค्เคฏ เคृเคค्เคฏ เคฐाเคाเคं เคฏा เคตिเคฆेเคถी เคธ्เคตเคคเคจ्เคค्เคฐ เคฐाเค्เคฏों เคे เคถाเคธเคों เคฆ्เคตाเคฐा เคिเคฏे เคเคฏे เคฏा เค เคชเคจाเคฏे เคเคฏे เคตे เคाเคฐ्เคฏ เคนैं เคिเคจ्เคนें เคตे เค เคชเคจी เคฐाเคเคจीเคคिเค เคเคฐ เคธाเคฐ्เคตเคญौเคฎ เคธเคค्เคคा เคी เคถเค्เคคि เคเคฐ เคช्เคฐाเคช्เคค เคฐाเคเคจैเคคिเค เคธเคค्เคคा เคे เค เคจ्เคคเคฐ्เคเคค เคเคฐเคคे เคนैं।” เค เคฐ्เคฅाเคค् เคฏเคน เคตเคน เคाเคฐ्เคฏ เคนै เคो เคถाเคธเค เคฏा เคธเคฎ्เคฐाเค เค เคชเคจे เคตिเคถेเคทाเคงिเคाเคฐ เคे เคช्เคฐเคฏोเค เคे เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคง เคฎें เคต्เคฏเคตเคนाเคฐ เคฎें เคฒाเคคा เคนै। เคตाเคธ्เคคเคต เคฎें เคฏเคน เคธाเคฐ्เคตเคญौเคฎ เคธเคค्เคคा เคा เคช्เคฐเคฏोเค เคนै।
เคธ्เคฎเคฐเคฃीเคฏ เคฐเคนे เคि เคเคธे เคคीเคจ เค เคชเคตाเคฆ เค เคตเคถ्เคฏ เคนैं เคिเคจเคฎें เคธเคฐเคाเคฐ เคो เคฆाเคฏिเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคฎाเคจा เคाเคคा เคนै-
(i) เคเคนाँ เค เคเคฒ เคธเคฎ्เคชเคค्เคคि เคชเคฐ เค เคจเคงिเคाเคฐ เคเคฌ्เคा เคเคฐ เคฒिเคฏा เคเคฏा เคนो।
(ii) เคเคนाँ เคाเคจूเคจ เคฆ्เคตाเคฐा เคเคฐ्เคคเคต्เคฏ เคญाเคฐ เคเคฐोเคชिเคค เคिเคฏा เคเคฏा เคนो। (iii) เคเคนाँ เคฏเคน เคธिเคฆ्เคง เคนो เคाเคฏे เคि เคฐाเค्เคฏ เคเคฐ्เคฎเคाเคฐी เคฆ्เคตाเคฐा เคिเคฏे เคเคฏे เค เคชเคृเคค्เคฏ เคธे เคธเคฐเคाเคฐ เคฒाเคญाเคจ्เคตिเคค เคนुเค เคนैं।
เคช्เคฐเคถ्เคจ 20 เคนेเคคु เคธे เคเคช เค्เคฏा เคธเคฎเคเคคे เคนैं? What do you understand by Motive?
เคเคค्เคคเคฐ- เคนेเคคु (Motive)-เคोเค เคृเคค्เคฏ เคฌुเคฐे เคนेเคคु เคธे เคिเคฏे เคाเคจे เคे เคाเคฐเคฃ เคैเคฐ-เคाเคจूเคจी เคจเคนीं เคเคนा เคा เคธเคเคคा เคนै। เคฏเคฆि เคตเคน เคृเคค्เคฏ เคाเคจूเคจी (Legal) เคฅा เคคो เคตเคน เคाเคจूเคจी เคนी เคฐเคนेเคा, เคाเคนे เคเคธे เคเคฐเคจे เคा เคนेเคคु เคुเค เคญी เคนो เคเคธी เคช्เคฐเคाเคฐ เคฏเคฆि เคोเค เคाเคฐ्เคฏ เคैเคฐ เคाเคจूเคจी เคนै เคคो เคตเคน เคेเคตเคฒ เคเคธ เคाเคฐเคฃ เคाเคจूเคจी เคจเคนीं เคนो เคाเคคा เคนै เคि เคเคธे เค เค्เคे เคนेเคคु เคธे เคिเคฏा เคเคฏा เคนै। เคिเคธी เคृเคค्เคฏ เคฎें เคฎเคนเคค्เคต เคाเคฐ्เคฏ เคा เคนोเคคा เคนै, เคนेเคคु เคा เคจเคนीं।
เคตिเคงिเคถाเคธ्เคค्เคฐ เคธाเคฎเคฃ्เคก (Salmond) เคจे เคนेเคคु เคो เคเค เคฆूเคฐเคธ्เคฅ เคเคถเคฏ เคฌเคคाเคฏा เคนै, เคो เคถीเค्เคฐ เคช्เคฐเคเค เคจ เคนो เคตเคฐเคจ् เคชृเคท्เค เคญूเคฎि เคฎें เคชเคก़ा เคนो। เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคฐूเคช เคธे เคฏเคน เคจिเคฐ्เคฃเคฏ เคเคฐเคจे เคे เคฒिเค ‘เคोเค เคाเคฐ्เคฏ เค เคชเคृเคค्เคฏ เคนै เคฏा เคจเคนीं ‘ เคนेเคคु เค เคธंเคเคค เคฎाเคจा เคाเคคा เคนै।
เคช्เคฐเคถ्เคจ 21. เค्เคทเคคि เคเคตं เค्เคทเคคिเคชूเคฐ्เคคि। Damage and Damages.
เคเคค्เคคเคฐ- เค्เคทเคคि เคเคตं เค्เคทเคคिเคชूเคฐ्เคคि (Damage and Damages) เค्เคทเคคि (damage)- เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆों เคे เคृเคค्เคฏ เคा เคช्เคฐเคค्เคฏเค्เคท เคชเคฐिเคฃाเคฎ เคนोเคคी เคนै। เคिเคจ्เคคु เค्เคทเคคि (damage) เคเคฐ เค्เคทเคคिเคชूเคฐ्เคคि (damages) เคฎें เค เคจ्เคคเคฐ เคนै। เค्เคทเคคि เคธे เคคाเคค्เคชเคฐ्เคฏ เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคे เคฆोเคทเคชूเคฐ्เคฃ เคाเคฐ्เคฏ เคธे เคिเคธी เคต्เคฏเค्เคคि เคो เคนुเค เคนाเคจि เคธे เคนै เคเคฌเคि เคเคธ เคนाเคจि เคे เคฒिเค เคो เคช्เคฐเคคिเคเคฐ เคตाเคฆी เคो เคจ्เคฏाเคฏाเคฒเคฏ เคฆ्เคตाเคฐा เคช्เคฐเคฆाเคจ เคिเคฏा เคाเคคा เคนै, เคเคธे เค्เคทเคคिเคชूเคฐ्เคคि เคฏा เคจुเคเคธाเคจी เคเคนเคคे เคนैं।
เค्เคทเคคि เคे เคฒिเค เคो เคช्เคฐเคคिเคเคฐ เคตाเคฆी เคो เคจ्เคฏाเคฏाเคฒเคฏ । เคช्เคฐเคฆाเคจ เคिเคฏा เคाเคคा เคนै เคเคธे ‘เคจुเคเคธाเคจी’ เคเคนเคคे เคนैं ‘เค्เคทเคคि’ เคा เคคाเคค्เคชเคฐ्เคฏ เคिเคธी เคตिเคงिเค เค เคงिเคाเคฐ เคे เค เคคिเค्เคฐเคฎเคฃ เคธे เคนै, เคเคฐ เคเคธ เค เคงिเคाเคฐ เคे เค เคคिเค्เคฐเคฎเคฃ เคे เคซเคฒเคธ्เคตเคฐूเคช เคเคค्เคชเคจ्เคจ เคจुเคเคธाเคจी เคธे เคนोเคคा เคนै। เคเคฆाเคนเคฐเคฃ เคे เคฒिเค, เคฏเคฆि เคोเค เคต्เคฏเค्เคคि เคिเคธी เคा เค เคชเคฎाเคจ เคเคฐเคคा เคนै เคคो เคตเคน เคเค ‘เค्เคทเคคि’ เคนै เค्เคฏोंเคि เคฏเคน เคตिเคงिเค เค เคงिเคाเคฐ เคा เค เคคिเค्เคฐเคฎเคฃ เคนै เคเคธเคธे เคตเคน เคเคธ เคต्เคฏเค्เคคि เคी เคช्เคฐเคคिเคท्เค ा เคชเคฐ เคธเคฎाเค เคฎें เคเคाเคค เคชเคนुंเคाเคคा เคนै, เคฏเคน ‘เคนाเคจि’ เคนै। เคเคธ เคนाเคจि เคी เค्เคทเคคिเคชूเคฐ्เคคि เคे เคฒिเค เคो เคงเคจเคฐाเคถि เคจ्เคฏाเคฏाเคฒเคฏ เคช्เคฐเคฆाเคจ เคเคฐเคคा เคนै เคเคธे เคจुเคเคธाเคจी เคเคนเคคे เคนैं।
เคช्เคฐเคถ्เคจ 22 เค เคตเคถ्เคฏเคฎ्เคญाเคตी เคเคเคจाเคं เค्เคฏा เคนैं? What are Inevitable Accidents?
เคเคค्เคคเคฐ – เค เคตเคถ्เคฏเคฎ्เคญाเคตी เคเคเคจाเคँ (Inevitable Accidents)- เคธเคฐ เคซ्เคฐेเคกเคฐिเค เคชोเคฒเค เคे เค เคจुเคธाเคฐ, ” เค เคตเคถ्เคฏเคฎ्เคญाเคตी เคฆुเคฐ्เคเคเคจा เคตเคน เคเคเคจा เคนोเคคी เคนै, เคिเคธे เคธाเคงाเคฐเคฃ เคฌुเคฆ्เคงि เคा เคต्เคฏเค्เคคि เคเคจ เคชเคฐिเคธ्เคฅिเคคिเคฏों เคฎें เคเคตเคถ्เคฏเค เคธाเคตเคงाเคจी เคฏा เคธเคคเคฐ्เคเคคा เคฌเคฐเคคเคจे เคे เคฌाเคตเคूเคฆ เคญी เคฐोเค เคจเคนीं เคธเคเคคा เคिเคจเคฎें เคตเคน เคเคिเคค เคนोเคคी เคนै।”
เคฏे เคเคธे เคाเคฐ्เคฏ เคนैं เคिเคจ्เคนें เคต्เคฏเค्เคคि เคธाเคงाเคฐเคฃ เคฌुเคฆ्เคงि เคเคฐ เคเคตเคถ्เคฏเค เคธเคคเคฐ्เคเคคा เคธे เคญी เคเคจ เคชเคฐिเคธ्เคฅिเคคिเคฏों เคฎें เคฐोเค เคจเคนीं เคธเคเคคा เคिเคจเคฎें เคฏे เคเคिเคค เคนुเค। เคฏเคฆि เคธเคคเคฐ्เคเคคाเคชूเคฐ्เคฃ เคขंเค เคธे เคिเคฏे เคเคฏे เคिเคธी เคाเคจूเคจी เคाเคฐ्เคฏ เคธे เคोเค เค्เคทเคคि เคนोเคคी เคนै เคเคฐ เคเคธी เคชเคฐिเคธ्เคฅिเคคि เคฎें เคนोเคคी เคนै เคो เคฐोเคी เคจเคนीं เคा เคธเคเคคी เคฅी เคคो เคจुเคเคธाเคจी เคा เคฎुเคเคฆเคฎा เคเคฒाเคจे เคा เค เคงिเคाเคฐ เคจเคนीं เคฌเคจเคคा เคนै। เคฎเคจुเคท्เคฏ เคो เคธเคฎ्เคญाเคตिเคค เคเคเคจाเคं เคे เคช्เคฐเคคि เคाเคเคฐूเค เคฐเคนเคจा เคाเคนिเค, เคเคฒ्เคชिเคค เคเคเคจाเคं เคे เคช्เคฐเคคि เคจเคนीं।
เค เคตเคถ्เคฏเคฎ्เคญाเคตी เคเคเคจाเคं เคे เคธเคญी เคाเคฐเคฃों เคो เคฆो เคฐूเคชों เคฎें เคตिเคญाเคिเคค เคिเคฏा เคाเคคा เคนै-
(i) เคे เคाเคฐ्เคฏ เคो เคช्เคฐाเคृเคคिเค เคถเค्เคคिเคฏों เคे เคฆ्เคตाเคฐा เคเคिเคค เคนोเคคे เคนैं เคเคฐ เคिเคจเคा เคฎเคจुเคท्เคฏ เคธे เคोเค เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคง เคจเคนीं เคนोเคคा।
(ii) เคตे เคाเคฐ्เคฏ เคो เค ंเคถเคคः เคฏा เคชूเคฐ्เคฃเคคः เคฎเคจुเคท्เคฏ เคธे เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคงिเคค เคนोเคคे เคนैं, เค เคฐ्เคฅाเคค् เคฎเคจुเคท्เคฏ เคฆ्เคตाเคฐा เคฏा เคฎเคจुเคท्เคฏ เคी เคเคฒเคคी เคธे เคนोเคคे เคนैं เคฏा เคฎเคจुเคท्เคฏ เคी เคเคธी เค्เคฐिเคฏा เคธे เคนोเคคे เคนैं เคिเคจเคा เคช्เคฐाเคृเคคिเค เคถเค्เคคिเคฏों เคธे เคोเค เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคง เคจเคนीं เคเคนा เคा เคธเคเคคा।
เคช्เคฐเคถ्เคจ 23. เค เคชเคृเคค्เคฏ เคตिเคงि เคे เคฒिเค เคจ्เคฏाเคฏिเค เคเคชเคाเคฐ เคชเคฐ เคธंเค्เคทिเคช्เคค เคिเคช्เคชเคฃी เคฒिเคें। Write short note on the Judicial Remedies of Torts.
เคเคค्เคคเคฐ- เค เคชเคृเคค्เคฏ เคे เคฒिเค เคจ्เคฏाเคฏिเค เคเคชเคाเคฐ (Judicial Remedies for Torts)—เคฏे เคตे เคเคชเคाเคฐ เคนैं เคो เคช्เคฐเคค्เคฏेเค เคต्เคฏเค्เคคि เคो เคाเคจूเคจ เคे เค เคจुเคธाเคฐ เคช्เคฐाเคช्เคค เคนैं। เค्เคทเคคिเค्เคฐเคธ्เคค เคชเค्เคท เคจ्เคฏाเคฏाเคฒเคฏ เคฎें เคฆाเคตा เคเคฐเคे เคจुเคเคธाเคจी เคชा เคธเคเคคे เคนैं। เคเคธ เคช्เคฐเคाเคฐ เคे เคจ्เคฏाเคฏिเค เคเคชเคाเคฐों เคो เคคीเคจ เคญाเคों เคฎें เคตिเคญाเคिเคค เคिเคฏा เคा เคธเคเคคा เคนै-
(1) เคจुเคเคธाเคจी (Damages):
(2) เคต्เคฏाเคฆेเคถ เคฏा เคจिเคทेเคงाเค्เคा (Injunctions);
(3) เคธเคฎ्เคชเคค्เคคि เคी เคชुเคจเคฐ्เคช्เคฐाเคช्เคคि (Specific restitution of property)।
เคช्เคฐเคถ्เคจ 24. เคนเคฎเคฒा เคฏा เคเค्เคฐเคฎเคฃ เคो เคชเคฐिเคญाเคทिเคค เคीเคिเคฏे। Define Assault.
เคเคค्เคคเคฐ เคนเคฎเคฒा เคฏा เคเค्เคฐเคฎเคฃ (Assault) – เคนเคฎเคฒा เคा เค เคฐ्เคฅ เคนै เคिเคธी เคต्เคฏเค्เคคि เคे เคถเคฐीเคฐ เคชเคฐ เคैเคฐ-เคाเคจूเคจी เคขंเค เคนाเคฅ เคोเคก़เคจा เคฏा เคिเคธी เคो เคธाเคถเคฏ เคถाเคฐीเคฐिเค เคोเค เคชเคนुँเคाเคจे เคे เคฒिเค เคช्เคฐเคฏเคค्เคจ เคเคฐเคจा। เคนเคฎเคฒे เคฎें เคถเคฐीเคฐ เคธे เคตाเคธ्เคคเคตिเค เคธเคฎ्เคชเคฐ्เค เคนोเคจा เคเคตเคถ्เคฏเค เคจเคนीं เคนै เคฒेเคिเคจ, เคฎाเคค्เคฐ เคงเคฎเคी เคนเคฎเคฒा เคจเคนीं เคนोเคคी। เคเคฌ เคคเค เคงเคฎเคी เคो เคช्เคฐเคญाเคตी เคฌเคจाเคจे เคे เคฒिเค เคธाเคงเคจ เคจ เคนो เคคเคฌ เคคเค เคงเคฎเคी เคนเคฎเคฒा เคจเคนीं เคนोเคคी। เคถเคฌ्เคฆ เคฌोเคฒเคจे เคฎाเคค्เคฐ เคธे เคนเคฎเคฒा เคจเคนीं เคนोเคคा। เคเคถเคฏ เคคเคฅा เคृเคค्เคฏ เคฆोเคจों เคो เคฎिเคฒाเคเคฐ เคนเคฎเคฒा เคเค िเคค เคนोเคคा เคนै।
เคกॉเฅฆ เคตिเคจเคซीเคฒ्เคก เคे เค เคจुเคธाเคฐ, “เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคा เคตเคน เคाเคฐ्เคฏ เคนเคฎเคฒा เคเคนा เคा เคธเคเคคा เคนै เคो เคตाเคฆी เคे เคฎเคจ เคฎें เคเคธी เคฏुเค्เคคिเคฏुเค्เคค เคเคถंเคा เคเคค्เคชเคจ्เคจ เคเคฐ เคฆे เคि เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคเคธ เคชเคฐ เคช्เคฐเคนाเคฐ เคเคฐेเคा।” เคเคธी เค्เคฐเคฎ เคฎें เคธเคฐ เคซ्เคฐेเคกเคฐिเค เคชोเคฒเค เคเคนเคคे เคนैं เคि “เคธเคญ्เคฏ เคธเคฎाเค เคฎें เคต्เคฏเค्เคคि เคे เคถเคฐीเคฐ เคी เคธुเคฐเค्เคทा เคช्เคฐเคฅเคฎ เคเคตเคถ्เคฏเคเคคा เคนै। เคाเคจूเคจ เคेเคตเคฒ เคตाเคธ्เคคเคตिเค เคเคाเคค เคเคฐ เคนिंเคธा เคธे เคนी เคฐเค्เคทा เคจเคนीं เคเคฐเคคा เคตเคฐเคจ् เคช्เคฐเคค्เคฏेเค เคถाเคฐीเคฐिเค เคนเคธ्เคคเค्เคทेเคช เคเคฐ เค เคจुเคिเคค เคฐुเคाเคตเค เคे เคตिเคฐुเคฆ्เคง เคญी เคฐเค्เคทा เคเคฐเคคा เคนै เคคเคฅा เคเคชเคฐ्เคฏुเค्เคค เคिเคธी เคाเคฐเคฃ เคธे เคเคค्เคชเคจ्เคจ เคนोเคจे เคตाเคฒे เคญเคฏ เคธे เคญी เคฌเคाเคคा เคนै।”
เคช्เคฐเคถ्เคจ 25. ‘เคช्เคฐเคนाเคฐ’ เคो เคธเคฎเคाเคเค। Explain Battery.
เคเคค्เคคเคฐ- เคช्เคฐเคนाเคฐ (Battery)- เคिเคธी เคต्เคฏเค्เคคि เคे เคถเคฐीเคฐ เคो เคเคธเคी เคเค्เคा เคे เคตिเคฐुเคฆ्เคง เคตाเคธ्เคคเคตिเค เคฐूเคช เคธे เคเคाเคค เคชเคนुँเคाเคจा, เค्เคฐुเคฆ्เคง เคนोเคเคฐ เคฌเคฆเคฒे เคी เคญाเคตเคจा เคฏा เค เคญเคฆ्เคฐ เคคเคฐीเคे เคธे เคूเคจा เคช्เคฐเคนाเคฐ (Battery) เคเคนเคฒाเคคा เคนै। เคช्เคฐเคนाเคฐ เคฎें เคฆूเคธเคฐे เคे เคถเคฐीเคฐ เคा เคตाเคธ्เคคเคตिเค เคธ्เคชเคฐ्เคถ เคเคตเคถ्เคฏเค เคนैं। เคเคธเคा เคोเค เคฎเคนเคค्เคต เคจเคนीं เคนै เคि เคฌเคฒ เคธीเคงा เคฏा เค เคจ्เคฏ เคช्เคฐเคाเคฐ เคธे เคช्เคฐเคฏोเค เคिเคฏा เคเคฏा เคนो, เคฏा เคนाเคฅ เคे เคช्เคฐเคฏोเค เคธे เคฏा เคนเคฅिเคฏाเคฐ เคธे เคिเคฏा เคเคฏा เคนो। เคฏเคฆि เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคจे เคตाเคฆी เคे เคถเคฐीเคฐ เคा เคธ्เคชเคฐ्เคถ เคिเคธी เค เคจ्เคฏ เคตเคธ्เคคु เคे เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे เคญी เคिเคฏा เคนै เคคो เคญी เคเคธเคा เคृเคค्เคฏ เคช्เคฐเคนाเคฐ เคे เค เคจ्เคคเคฐ्เคเคค เค เคाเคคा เคนै। เคिเคธी เคต्เคฏเค्เคคि เคे เคเคชเคฐ เคाเคจเคฌूเค เคเคฐ เคชाเคจी เคซेंเคเคจा เคช्เคฐเคนाเคฐ (Battery) เคा เคเค เคฐूเคช เคนै।
เค เคคः เคฌिเคจा เคिเคธी เคตिเคงिเค เคाเคฐเคฃ เคे เคिเคธी เคต्เคฏเค्เคคि เคे เคถเคฐीเคฐ เคชเคฐ เคฌเคฒ เคช्เคฐเคฏोเค เคเคฐเคจा เคช्เคฐเคนाเคฐ เคฏा เคฎाเคฐเคชीเค เคฎाเคจा เคाเคคा เคนै, เคाเคนे เคฌเคฒ เคช्เคฐเคฏोเค เคा เคขंเค เคฏा เคฎाเคค्เคฐा เคिเคคเคจी เคญी เคเคฎ เค्เคฏों เคจ เคนो। เคिเคธी เคे เคนाเคฅ เคธे เคाเคเค เคीเคจ เคฒेเคจा เคฏा เค เคธाเคตเคงाเคจीเคชूเคฐ्เคตเค เคฌเคจ्เคฆूเค เคเคฒाเคคे เคนुเค เคिเคธी เคो เคोเค เคชเคนुँเคाเคจा เคเคฆि เคธเคญी เค्เคฐिเคฏाเคँ เคช्เคฐเคนाเคฐ เคฎाเคจी เคाเคคी เคนैं। เคญाเคฐเคคीเคฏ เคฆเคฃ्เคก เคธंเคนिเคคा เคी เคงाเคฐा 350 เคฎें เคช्เคฐเคนाเคฐ เคเค เค เคชเคฐाเคง เคฎाเคจा เคाเคคा เคนै।
เคช्เคฐเคถ्เคจ 26. เคช्เคฐเคนाเคฐ เคคเคฅा เคธंเคช्เคฐเคนाเคฐ เคฎें เค เคจ्เคคเคฐ เคฌเคคाเคเค। Distinguish between assault and battery.
เคช्เคฐเคนाเคฐ เคเคตं เคธंเคช्เคฐเคนाเคฐ เคฎें เค เคจ्เคคเคฐ
(Distinction between Assault and Battery)
เคนเคฎเคฒा (Assault) เคฏा เคเค्เคฐเคฎเคฃ
(1) เคिเคธी เคे เคฎเคจ เคฎें เคช्เคฐเคนाเคฐ เคा เคฏुเค्เคคिเคฏुเค्เคค เคญเคฏ เคฏा เคเคถंเคा เคเคค्เคชเคจ्เคจ เคเคฐเคจा เคเค्เคฐเคฎเคฃ เคฏा เคนเคฎเคฒा เคนै।
(2) เคเคฎเคคौเคฐ เคชเคฐ เคช्เคฐเคนाเคฐ เคธे เคชूเคฐ्เคต เคนเคฎเคฒा เคฏा เคเค्เคฐเคฎเคฃ เค เคตเคถ्เคฏ เคนोเคคा เคนै เคธिเคตाเคฏ เคเคจ เคฎाเคฎเคฒों เคฎें เคเคนाँ เคช्เคฐเคนाเคฐ เคชीเคे เคธे เคिเคฏा เคाเคฏ เคฏा เคช्เคฐเคนाเคฐ เคธोเคจे เคी เค เคตเคธ्เคฅा (Sleeping Position) เคฎें เคिเคฏा เคเคฏा เคนो।
(3) เคนเคฎเคฒे เคฎें เคถเคฐीเคฐ เคा เคธ्เคชเคฐ्เคถ เคเคตเคถ्เคฏเค เคคเคค्เคต เคจเคนीं เคนै।
(4) เคนเคฎเคฒा เคฏा เคเค्เคฐเคฎเคฃ เคो เคญाเคฐเคคीเคฏ เคฆเคฃ्เคก เคธंเคนिเคคा เคी เคงाเคฐा 351 เคฎें เค เคชเคฐाเคง เคे เคฐूเคช เคฎें เคชเคฐिเคญाเคทिเคค เคिเคฏा เคเคฏा เคนै।
เคช्เคฐเคนाเคฐ (Battery)
(1) เคिเคธी เคे เคถเคฐीเคฐ เคो เคช्เคฐเคค्เคฏเค्เคท เคฏा เค เคช्เคฐเคค्เคฏเค्เคท เคฐूเคช เคธे เคเคธเคी เคเค्เคा เคे เคตिเคฐुเคฆ्เคง เคฌिเคจा เคिเคธी เคตिเคงिเค เคเคिเคค्เคฏ เคे เคธ्เคชเคฐ्เคถ เคเคฐเคจा เคช्เคฐเคนाเคฐ เคนै।
(2) เคช्เคฐเคนाเคฐ, เคเค्เคฐเคฎเคฃ เคे เคฌाเคฆ เคी เคช्เคฐเค्เคฐिเคฏा เคนै। เคชเคนเคฒे เคเค्เคฐเคฎเคฃ เคนोเคคा เคนै เคคเคฌ เคช्เคฐเคนाเคฐ เคนोเคคा เคนै।
(3) เคช्เคฐเคนाเคฐ เคฎें เคถเคฐीเคฐ เคा เคธ्เคชเคฐ्เคถ เคเคตเคถ्เคฏเค เคคเคค्เคต เคนोเคคा เคนै।
(4) เคช्เคฐเคนाเคฐ เคो เคญाเคฐเคคीเคฏ เคฆเคฃ्เคก เคธंเคนिเคคा เคी เคงाเคฐा 350 เคฎें เค เคชเคฐाเคง เคे เคฐूเคช เคฎें เคชเคฐिเคญाเคทिเคค เคिเคฏा เคเคฏा เคนै।
เคช्เคฐเคถ्เคจ 27. ‘เคฎिเคฅ्เคฏा เคाเคฐाเคตाเคธ’ เคธे เคเคช เค्เคฏा เคธเคฎเคเคคे เคนैं? What do you understand by False Imprisonment?
เคเคค्เคคเคฐ- เคฎिเคฅ्เคฏा เคाเคฐाเคตाเคธ (False Imprisonment)- เคฎिเคฅ्เคฏा เคाเคฐाเคตाเคธ เคฏा เคฌเคจ्เคฆीเคเคฐเคฃ เคिเคธी เคต्เคฏเค्เคคि เคी เคถाเคฐीเคฐिเค เคธ्เคตเคคเคจ्เคค्เคฐเคคा เคชเคฐ เคฌिเคจा เคिเคธी เคตिเคงिเค เคเคिเคค्เคฏ เคे เคชूเคฐ्เคฃ เค เคตเคฐोเคง เคฒเคाเคจा เคนै, เคाเคนे เคตเคน เคिเคคเคจे เคนी เคฅोเคก़े เคธเคฎเคฏ เคे เคฒिเค เค्เคฏों เคจ เคนो। เคธंเค्เคทेเคช เคฎें เคฏเคน เคเคนा เคा เคธเคเคคा เคนै เคि เคฌिเคจा เคตिเคงिเค เคเคिเคค्เคฏ เคे เคिเคธी เคต्เคฏเค्เคคि เคो เคिเคฐเคซ्เคคाเคฐ เคเคฐเคจा เคฏा เคฌเคจ्เคฆ เคเคฐ เคฆेเคจा ‘เคฎिเคฅ्เคฏा เคाเคฐाเคตाเคธ’ เคเคนเคฒाเคคा เคนै।
เคฎिเคฅ्เคฏा เคाเคฐाเคตाเคธ เคे เคฐूเคช เคฎें เคिเคฏा เคเคฏा เค เคตเคฐोเคง เคถाเคฐीเคฐिเค เคนो เคธเคเคคा เคนै เคฏा เค เคงिเคाเคฐ เคช्เคฐเคฆเคฐ्เคถเคจ เคฆ्เคตाเคฐा เคिเคฏा เคा เคธเคเคคा เคนै เคฒेเคिเคจ เคต्เคฏเค्เคคि เคी เคธ्เคตเคคเคจ्เคค्เคฐเคคा เคฎें เคชूเคฐ्เคฃ เคฌाเคงा เคนोเคจी เคाเคนिเค।
เคช्เคฐเคถ्เคจ 28 เค เคเคฒ เคธเคฎ्เคชเคค्เคคि เคे เคช्เคฐเคคि เค เคชเคृเคค्เคฏ เค्เคฏा เคนै? What is Torts relating to Immovable Property?
เคเคค्เคคเคฐ- เค เคเคฒ เคธเคฎ्เคชเคค्เคคि เคे เคช्เคฐเคคि เค เคชเคृเคค्เคฏ (Torts relating to Immovable Property) – เคिเคธी เคต्เคฏเค्เคคि เคी เคญूเคฎि เคชเคฐ เคฏा เคเคฐ เคฎें เคเคฒเคค เคขंเค เคธे เคช्เคฐเคตेเคถ เคเคฐเคจा เคฏा เคเคธเคे เคเคฌ्เคे เคฎें เคฌाเคงा เคชเคนुँเคाเคจा เค เคคिเคाเคฐ (Trespass) เคเคนเคฒाเคคा เคนै। เคธंเคुเคिเคค เค เคฐ्เคฅ เคฎें เค เคจเคงिเคाเคฐ เคช्เคฐเคตेเคถ เคा เค เคฐ्เคฅ เคญूเคฎि เคชเคฐ เค เคจเคงिเคाเคฐ เคช्เคฐเคตेเคถ เคธे เคฒिเคฏा เคाเคคा เคนै เคเคฌเคि เคตिเคธ्เคคृเคค เค เคฐ्เคฅ เคฎें เคเคธे เคธ्เคตाเคฎिเคค्เคต เคे เค เคงिเคाเคฐ เคฎें เค เคจाเคงिเคाเคฐ เคนเคธ्เคคเค्เคทेเคช เคญी เคฎाเคจเคคे เคนैं। เคเคธ เคช्เคฐเคाเคฐ เคिเคธी เคे เคเคฌ्เคे เคฎें เคฌाเคงा เคชเคนुंเคाเคจे เคे เคृเคค्เคฏ เคो เค เคคिเคाเคฐ เคเคนा เคा เคธเคเคคा เคนै। เคिเคธी เคญी เคญूเคฎि เคฎें เคเคธเคे เคธ्เคตाเคฎी เคी เคเค्เคा เคे เคช्เคฐเคคिเคूเคฒ เคช्เคฐเคตेเคถ เคเคฐเคจा เค เคฅเคตा เคिเคธी เคช्เคฐเคाเคฐ เคी เคฌाเคงा เคชเคนुँเคाเคจा เค เคจเคงिเคाเคฐ เคช्เคฐเคตेเคถ เคฎाเคจा เคाเคคा เคนै। เคฏเคฆि เคोเค เคเคฎीเคจ เคिเคธी เคต्เคฏเค्เคคि เคे เคเคฌ्เคे เคฎें เคนै เคคो เคเคธเคฎें เคธे เคिเคธी เคฆूเคธเคฐे เคต्เคฏเค्เคคि เคฆ्เคตाเคฐा เค เคจुเคฎเคคि เคे เคฌिเคจा เคฎिเค्เคी เคจिเคाเคฒเคจा เคญी เค เคคिเคाเคฐ เคนोเคा। เคฌिเคจा เคตिเคงिเค เคเคिเคค्เคฏ เคे เคिเคธी เคी เคเคฎीเคจ เคชเคฐ เคชैเคฐ เคฐเคเคจा เคญी เค เคคिเคाเคฐ เคนै, เคญเคฒे เคนी เคोเค เค्เคทเคคि เคจ เคนुเค เคนो เคฒेเคिเคจ เคเคฎीเคจ เคा เค เคคिเคाเคฐ เคธ्เคตเคคः เค เคญिเคฏोเค्เคฏ (actionable per se) เคนोเคคा เคนै। เค เคคिเคाเคฐ เคฏा เคคो เคญूเคฎि เคฎें เคช्เคฐเคตेเคถ เคเคฐเคे เคिเคฏा เคा เคธเคเคคा เคนै। เค เคฅเคตा เคिเคธी เคตเคธ्เคคु เคे เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे।
เคเคฆाเคนเคฐเคฃ- เคिเคธी เคी เคฆीเคตाเคฐ เคฎें เคीเคฒ เคाเคก़เคจा, เคिเคธी เคी เคฆीเคตाเคฐ เคชเคฐ เคฒिเคเคจा, เคिเคธी เคी เคเคฎीเคจ เคชเคฐ เคชเคค्เคฅเคฐ เคซेंเคเคจा, เคिเคธी เคे เคเคค เคฎเคฒเคฌे เคोเคก़เคจा เคเคฆि เค เคคिเคाเคฐ เคนै। เคเคธी เคช्เคฐเคाเคฐ เคฏเคฆि เคिเคธी เคฎเคाเคจ เคा เคธ्เคตाเคฎी เคเคธे เคฎเคाเคจ เคे เคเคธ เคฆเคฐเคตाเคे เค เคฅเคตा เคिเคก़เคी เคो เคนเคाเคคा เคนै เคो เคिเคฐाเคฏेเคฆाเคฐ เคे เคเคฌ्เคे เคฎें เคนै เคคो เค เคคिเคाเคฐ เคเคนเคฒाเคฏेเคा।
เค เคจเคงिเคाเคฐ เคช्เคฐเคตेเคถ เคी เคाเคฐ्เคฏเคตाเคนी เคฎें เคจिเคฎ्เคจเคฒिเคिเคค เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆ เคนो เคธเคเคคे เคนैं-
(1) เคिเคฐเคญोเค (Prescription);
(2) เค เคจुเคฎเคคि (Leave) เคเคตं เค เคจुเค्เคเคช्เคคि (Licence);
(3) เคตिเคงिเค เค เคงिเคाเคฐ (Authority of Law)
เคช्เคฐเคถ्เคจ 29. เคเคฒ เคธเคฎ्เคชเคค्เคคि เคे เคช्เคฐเคคि เค เคชเคृเคค्เคฏ เค्เคฏा เคนै? What is Torts relating to Movable Property?
เคเคค्เคคเคฐ- เคเคฒ เคธเคฎ्เคชเคค्เคคि เคे เคช्เคฐเคคि เค เคชเคृเคค्เคฏ (Torts relating to movable property) — เคเคฒ เคธเคฎ्เคชเคค्เคคि เคे เคช्เคฐเคคि เค เคคिเคाเคฐ เคเคฒ เคธเคฎ्เคชเคค्เคคि เคे เคเคฌ्เคे เคฎें เค เคจुเคिเคค เคนเคธ्เคคเค्เคทेเคช เคो เคเคนเคคे เคนैं। เคเคธเคे เคตिเคตिเคง เคฐूเคช เคนो เคธเคเคคे เคนैं, เคैเคธे-เคाเคฐ เคธे เคाเคฏเคฐ เคจिเคाเคฒเคจा, เคाเคฐ เคो เคैเคฐेเค เคธे เคนเคाเคจा, เคตเคธ्เคคुเคं เคो เคเคाเคค เคชเคนुँเคाเคจा เคฏा เคจเคท्เค เคเคฐเคจा, เค เคฅเคตा เคชเคถुเคं เคो เคชीเคเคจा เค เคฅเคตा เคฎाเคฐ เคกाเคฒเคจा। เคฏเคน เคเค เค เคตैเคงाเคจिเค เคाเคฐ्เคฏ เคนै เคिเคธเคฎें เคฎाเคฒ เคो เคชเคเคก़ เคเคฐ เคฏा เคนเคा เคเคฐ เคฏा เคธीเคงा เคจुเคเคธाเคจ เคชเคนुँเคा เคเคฐ เคिเคธी เคी เคธเคฎ्เคชเคค्เคคि เคो เคนाเคจि เคชเคนुँเคाเคฏी เคाเคคी เคนै।
เคเคฒ เคธเคฎ्เคชเคค्เคคि เคे เค เคชเคृเคค्เคฏ เคे เคฒिเค เคตाเคฆी เคो เคฏเคน เคธिเคฆ्เคง เคเคฐเคจा เคाเคนिเค เคि –
(1) เคตเคน เคเคฒ เคธเคฎ्เคชเคค्เคคि เคชเคฐ เคตाเคธ्เคคเคตिเค เคฏा เคเคจ्เคตเคฏिเค (Constructive) เค เคงिเคाเคฐ เคฐเคเคคा เคฅा।
(2) เคฏเคน เคि เคตाเคฆी เคे เคธเคฎ्เคชเคค्เคคि เคे เคเคฌ्เคे เคे เค เคงिเคाเคฐ เคฎें เคเคฒเคค เคขंเค เคธे เคฌिเคจा เคตिเคงिเค เคเคिเคค्เคฏ เคे เคนเคธ्เคคเค्เคทेเคช เคिเคฏा เคเคฏा เคนै เคเคฐ เคฏเคน เคนเคธ्เคคเค्เคทेเคช เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคจे เคिเคฏा เคนै เคฏा เคเคฐเคตाเคฏा เคนै।
เค เคคिเคाเคฐ เคเคฌ्เคे เคฎें เคนเคธ्เคคเค्เคทेเคช เคो เคเคนเคคे เคนैं, เค เคคเคเคต เคฏเคฆि เคตाเคฆी เคนเคธ्เคคเค्เคทेเคช เคे เคธเคฎเคฏ เคเคฌ्เคा เคจเคนीं เคฐเคเคคा เคนै, เคคो เคตเคน เค เคคिเคाเคฐ เคे เคฒिเค เคตाเคฆ เคจเคนीं เคเคฒा เคธเคเคคा เคนै।
เคช्เคฐเคถ्เคจ 30 เคเคฐเคฎ्เคญเคคः เค เคคिเคाเคฐ เคธे เคเคช เค्เคฏा เคธเคฎเคเคคे เคนैं? What do you understand by trespass ab initio?
เคเคค्เคคเคฐ – เคช्เคฐाเคฐเคฎ्เคญ เคธे เคนी เค เคคिเคाเคฐ (Trespass ab initio)- เคช्เคฐोเฅฆ เคตिเคจเคซीเคฒ्เคก เคे เค เคจुเคธाเคฐ, เคฏเคฆि เคोเค เคต्เคฏเค्เคคि เคिเคธी เคी เคญूเคฎि เคชเคฐ เคाเคจूเคจी เค เคงिเคाเคฐ เคธे เคช्เคฐเคตेเคถ เคเคฐเคคा เคนै เคिเคจ्เคคु เคฌाเคฆ เคฎें เคตเคน เคเคธ เค เคงिเคाเคฐ เคा เคฆुเคฐुเคชเคฏोเค เคเคฐเคคा เคนै เคเคฐ เคเคธเคी เคญूเคฎि เคชเคฐ เคฌเคจा เคฐเคนเคคा เคนै เคคो เคเคธे เคช्เคฐाเคฐเคฎ्เคญ เคธे เคนो เค เคคिเคाเคฐी เคเคนा เคाเคคा เคนै। เคเคธे เคต्เคฏเค्เคคि เคे เคृเคค्เคฏ เคो เคช्เคฐाเคฐเคฎ्เคญ เคธे เคนी เค เคชเคृเคค्เคฏ เคฎाเคจा เคाเคคा เคนै, เคญเคฒे เคนी เคฆुเคฐुเคชเคฏोเค เคे เคธเคฎเคฏ เคคเค เคเคธเคा เคเคเคฐเคฃ เคिเคคเคจा เคนी เคจिเคฐ्เคฆोเคท เคจ เคฐเคนा เคนो।
เคช्เคฐเคถ्เคจ 31. ‘เคธเคฎ्เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ’ เค्เคฏा เคนै? What is “Conversion”?
เคเคค्เคคเคฐ- เคธเคฎ्เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ (Conversion) เคธเคฎ्เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ เคธे เคคाเคค्เคชเคฐ्เคฏ เคนै เคिเคธी เคी เคตเคธ्เคคुเคं เคो เค เคจुเคिเคค เคฐूเคช เคธे เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคिเคค เคเคฐ เคฒेเคจा। เคैเคธे-เคญूเคฎि เคो เคงเคจ เคे เคฐूเคช เคฎें เคिเคธเคธे เคि เคตเคน เคต्เคฏเค्เคคि เคธ्เคตाเคฎिเคค्เคต เคธे เคตंเคिเคค เคนो เคाเคฏ। เคธाเคฎเคฃ्เคก เคฆ्เคตाเคฐा เคเคธเคो เคธเคนी เคขंเค เคธे เคชเคฐिเคญाเคทिเคค เคिเคฏा เคเคฏा เคนै เคि, “เคธเคฎ्เคชเคฐिเคตเคฐ्เคคเคจ เคाเคจเคฌूเค เคเคฐ เคिเคฏा เคเคฏा เคตเคน เคाเคฐ्เคฏ เคนै เคिเคธเคธे เคिเคธी เคी เคตเคธ्เคคुเคं เคฎें เคฌिเคจा เคตिเคงिเค เคเคिเคค्เคฏ เคे เคนเคธ्เคคเค्เคทेเคช เคिเคฏा เคाเคคा เคนै เคिเคธเคे เคซเคฒเคธ्เคตเคฐूเคช เคตเคน เคต्เคฏเค्เคคि เคเคธ เคตเคธ्เคคु เคे เคเคฌ्เคे เคा เคเคชเคฏोเค เคเคฐเคจे เคธे เคตंเคिเคค เคนो เคाเค।”
เคช्เคฐเคถ्เคจ 32. เคเคชेเค्เคทा เคฏा เค เคธाเคตเคงाเคจी เคธे เคเคช เค्เคฏा เคธเคฎเคเคคे เคนैं? What do you understand by Negligence?
เคเคค्เคคเคฐ-เคเคชेเค्เคทा เคฏा เค เคธाเคตเคงाเคจी (Negligence) เค เคชเคृเคค्เคฏ เคตिเคงि เคे เค เคจ्เคคเคฐ्เคเคค เคเคชेเค्เคทा เคฏा เค เคธाเคตเคงाเคจों เคो เคตिเคญिเคจ्เคจ เคตिเคฆ्เคตाเคจों เคจे เคญिเคจ्เคจ-เคญिเคจ्เคจ เคฐूเคชों เคฎें เคชเคฐिเคญाเคทिเคค เคिเคฏा เคนै। เคธाเคฎเคฃ्เคก เคे เค เคจुเคธाเคฐ, เคฏเคน เคธाเคตเคงाเคจी เคฌเคฐเคคเคจे เคे เคตिเคงिเค เคเคฐ्เคคเคต्เคฏ เคा เคเคจ เคฎाเคฎเคฒों เคฎें เคเคฒ्เคฒंเคเคจ เคนै เคिเคธเคฎें เคाเคจूเคจ เคฆ्เคตाเคฐा เคธाเคตเคงाเคจी เคฌเคฐเคคเคจा เค เคจिเคตाเคฐ्เคฏ เคนै। เคเคธ्เคिเคจ เคे เค เคจुเคธाเคฐ, เค เคธाเคตเคงाเคจी เคฎเคธ्เคคिเคท्เค เคो เคเค เคฆोเคทเคชूเคฐ्เคฃ เค เคตเคธ्เคฅा เคนै เคिเคธเคฎें เคฆเคฃ्เคกเคธ्เคตเคฐूเคช เค्เคทเคคिเคชूเคฐ्เคคि เคฆेเคจी เคชเคก़เคคी เคนै।
เคเคชเคฐ्เคฏुเค्เคค เคชเคฐिเคญाเคทाเคं เคธे เคฏเคน เคธ्เคชเคท्เค เคนो เคाเคคा เคนै เคि เค เคธाเคตเคงाเคจी, เคธाเคตเคงाเคจी เคฌเคฐเคคเคจे เคे เคตिเคงिเค เคเคฐ्เคคเคต्เคฏ เคा เคเคจ เคฎाเคฎเคฒों เคฎें เคเคฒ्เคฒंเคเคจ เคนै เคिเคธเคฎें เคाเคจूเคจ เคฆ्เคตाเคฐा เคธाเคตเคงाเคจी เคฌเคฐเคคเคจा เค เคจिเคตाเคฐ्เคฏ เคนै เคिเคธเคे เคชเคฐिเคฃाเคฎเคธ्เคตเคฐूเคช เคตाเคฆी เคो เค्เคทเคคि เคชเคนुँเคเคคी เคนै।
เคिเคธी เคต्เคฏเค्เคคि เคो เคช्เคฐเคค्เคฏेเค เค เคธाเคตเคงाเคจी เคे เคฒिเค เคเคค्เคคเคฐเคฆाเคฏी เคจเคนीं เค เคนเคฐाเคฏा เคा เคธเคเคคा, เคญเคฒे เคนी เคเคธเคธे เคिเคธी เคो เคिเคคเคจी เคนी เค्เคทเคคि เค्เคฏों เคจ เคชเคนुँเคी เคนो। เคเคชेเค्เคทा เคे เคฎाเคฎเคฒे เคฎें เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคो เคเคค्เคคเคฐเคฆाเคฏी เค เคนเคฐाเคจे เคे เคฒिเค เคฏเคน เคธिเคฆ्เคง เคเคฐเคจा เคเคตเคถ्เคฏเค เคนै เคि เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคเคตเคถ्เคฏเค เคธाเคตเคงाเคจी เคฌเคฐเคคเคจे เคे เคฒिเค เคตिเคงि เคฆ्เคตाเคฐा เคเคฐ्เคคเคต्เคฏเคฌเคฆ्เคง เคฅा เคคเคฅा เคเคธเคจे เค เคชเคจे เคเคธ เคตिเคงिเค เคเคฐ्เคคเคต्เคฏ เคा เคเคฒ्เคฒंเคเคจ เคिเคฏा เคนै เคिเคธเคे เคชเคฐिเคฃाเคฎเคธ्เคตเคฐूเคช เคตाเคฆी เคो เค्เคทเคคि เคชเคนुँเคी। เคตिเคงिเคถाเคธ्เคค्เคฐी เคชोเคฒเค เคे เค เคจुเคธाเคฐ, เคเคฌ เคคเค เคธाเคตเคงाเคจी เคฌเคฐเคคเคจे เคा เคเคฐ्เคคเคต्เคฏ เคจเคนीं เคนोเคคा, เค เคธाเคตเคงाเคจी เคे เคตिเคฐुเคฆ्เคง เคोเค เคाเคฐ्เคฏเคตाเคนी เคจเคนीं เคी เคा เคธเคเคคी। เค เคคः เคฏเคน เคธ्เคชเคท्เค เคนै เคि เคเคนाँ เคธाเคตเคงाเคจी เคฌเคฐเคคเคจे เคा เคोเค เคตिเคงिเค เคเคฐ्เคคเคต्เคฏ เคจเคนीं เคนै, เคตเคนाँ เคเคธเคे เคฒिเค เคाเคฐ्เคฏเคตाเคนी เคจเคนीं เคी เคा เคธเคเคคी।
เคช्เคฐเคถ्เคจ 33. เคตिเคฆ्เคตेเคท । Malice.
เคเคค्เคคเคฐ- เคตिเคฆ्เคตेเคท (Malice) – เค เคชเคृเคค्เคฏाเคค्เคฎเค เคเคค्เคคเคฐเคฆाเคฏिเคค्เคต เคฎें เคตिเคฆ्เคตेเคท เคฆो เคคเคฐเคน เคा เคนोเคคा เคนै। เคชเคนเคฒा-เคตिเคงि เคे เค เคจ्เคคเคฐ्เคเคค เคตिเคฆ्เคตेเคท (Malice in Law) เคฆूเคธเคฐा-เคคเคฅ्เคฏ เคे เค เคจ्เคคเคฐ्เคเคค เคตिเคฆ्เคตेเคท เคिเคธเคा เคธाเคงाเคฐเคฃ เค เคฐ्เคฅ เคाเคจเคฌूเค เคเคฐ เคिเคฏा เคเคฏा เคตเคน เคाเคฐ्เคฏ เคนै เคो เคฌिเคจा เคเคिเคค เคाเคฐเคฃ เคเคฐ เคช्เคฐเคคिเคนेเคคु เคे เคिเคฏा เคเคฏा เคนो। เคเคธเคा เคญाเคตाเคฐ्เคฅ เคिเคธी เคाเคฐ्เคฏ เคो เคเคฐเคจे เคे เคฒिเค เค เคจुเคिเคค เคนेเคคु เคจเคนीं เคนै।
เคนाเคฒ्เคกेเคจ เคฎเคนोเคฆเคฏ เคจे เคตिเคงि เคे เค เคจ्เคคเคฐ्เคเคค เคตिเคฆ्เคตेเคท เคो เคเคธ เคช्เคฐเคाเคฐ เคธ्เคชเคท्เค เคिเคฏा เคนै -“เคฏเคฆि เคเค เคต्เคฏเค्เคคि เคตिเคงि เคा เคเคฒ्เคฒंเคเคจ เคเคฐเคคे เคนुเค เคिเคธी เคฆूเคธเคฐे เคต्เคฏเค्เคคि เคชเคฐ เค्เคทเคคि เคी เคช्เคฐเคฃीเคคि เคเคฐเคคा เคนै เคคो เคเคธे
เคฏเคน เคเคนเคจे เคी เค เคจुเคฎเคคि เคจเคนीं เคฆी เคा เคธเคเคคी เคนै เคि เคเคธเคจे เคเคธ เคाเคฐ्เคฏ เคो เคจिเคฐ्เคฆोเคทเคชूเคฐ्เคฃ เคฎเคจःเคธ्เคฅिเคคि เคธे เคिเคฏा เคฅा, เคฏเคน เคฎाเคจा เคाเคคा เคนै เคि เคตเคน เคตिเคงिเค เคช्เคฐाเคตเคงाเคจों เคो เคाเคจเคคा เคฅा เคเคฐ เคเคธे เคตिเคงि เคे เค เคจ्เคคเคฐ्เคเคค เคนी เคाเคฐ्เคฏ เคเคฐเคจा เคाเคนिเค เคฅा। เค เคคः ‘เคตเคน เคตिเคงि เคे เค เคจ्เคคเคฐ्เคเคค เคตिเคฆ्เคตेเคท เคा เคฆोเคทी เคนै, เคฏเคฆ्เคฏเคชि เคเคนाँ เคคเค เคเคธเคी เคฎเคจ:เคธ्เคฅिเคคि เคा เคช्เคฐเคถ्เคจ เคนै, เคाเคนे เคเคจเคธे เค เคจเคญिเค्เคเคคा เคฎें เคाเคฐ्เคฏ เคिเคฏा เคนो, เคเคฐ เคเคธ เคญाเคตเคฌोเคง เคे เค เคจ्เคคเคฐ्เคเคค เคเคธเคा เคाเคฐ्เคฏ เคจिเคฐ्เคฆोเคทिเคคा เคธे เคชเคฐिเคชूเคฐ्เคฃ เคนो।”
(2) เคคเคฅ्เคฏ เคे เค เคจ्เคคเคฐ्เคเคค เคตिเคฆ्เคตेเคท เคฏा เคฌुเคฐा เคช्เคฐเคฏोเคเคจ (Malice in fact or Evill Motive)- เคฏเคนाँ เคชเคฐ ‘เคคเคฅ्เคฏ เคे เค เคจ्เคคเคฐ्เคเคค เคตिเคฆ्เคตेเคท’ เคธे เคคाเคค्เคชเคฐ्เคฏ เคिเคธी เคฆोเคทเคชूเคฐ्เคฃ เคा เคฌुเคฐा เคช्เคฐเคฏोเคเคจ เคนै เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी, เคเคฌ เคोเค เคฆोเคทเคชूเคฐ्เคฃ เคाเคฐ्เคฏ เคृเคฃा, เคช्เคฐเคคिเคถोเคง เค เคฅเคตा เคฌुเคฐी เคเค्เคा เคे เคช्เคฐเคญाเคต เคฎें เคเคเคฐ เคเคฐเคคा เคนै, เคคो เคฏเคน เคเคนा เคाเคคा เคนै เคि เคตเคน เคाเคฐ्เคฏ ‘เคฆुเคฐ्เคญाเคตเคจा’ เค เคฅเคตा ‘เคตिเคฆ्เคตेเคท’ เคธे เคिเคฏा เคเคฏा เคนै।
เคช्เคฐเคถ्เคจ 34 เคเคชเคคाเคช เค्เคฏा เคนै? What is Nuisance?
เคเคค्เคคเคฐ- เคเคชเคคाเคช (Nuisance)– เคเคชเคคाเคช (Nuisance) เคซ्เคฐेंเค เคญाเคทा เคे เคถเคฌ्เคฆ ‘เคจ्เคฏूเคฐे (Nuire) เคเคฐ เคฒैเคिเคจ เคถเคฌ्เคฆ ‘เคจोเคธीเคฐे’ (Nocere) เคธे เคฒिเคฏा เคเคฏा เคिเคธเคा เค เคฐ्เคฅ เคนाเคจि เคชเคนुँเคाเคจ เคฏा เคฌाเคงा เคเคค्เคชเคจ्เคจ เคเคฐเคจा เคนोเคคा เคนै। เคตिเคงिเคถाเคธ्เคค्เคฐी เคธाเคฎเคฃ्เคก เคे เค เคจुเคธाเคฐ, เคเคชเคคाเคช เคा เคคाเคค्เคชเคฐ्เคฏ เค เคृเคค्เคฏों เคธे เคนै เคिเคจเคฎें เคोเค เคต्เคฏเค्เคคि เคฌिเคจा เคिเคธी เคตिเคงिเค เคเคिเคค्เคฏ เคे เค เคชเคจी เคญूเคฎि เคชเคฐ เคธे เคฆूเคธเคฐे เค เคญूเคฎि เคชเคฐ เค्เคทเคคि เคชเคนुँเคाเคจे เคตाเคฒी เคตเคธ्เคคुเคं เคो เคाเคจे เคฏा เคชเคนुँเคाเคจे เคे เคฒिเค เคธ्เคตीเคृเคคि เคช्เคฐเคฆाเคจ เคเคฐเคคा เคนै।
เคฏเคฆ्เคฏเคชि เคเคชเคคाเคช เคी เคोเค เคธुเคจिเคถ्เคिเคค เคชเคฐिเคญाเคทा เคจเคนीं เคนै เคชเคฐเคจ्เคคु เค เคชเคृเคค्เคฏ เคตिเคงि เคฎें เคैเคฐ-เคाเคจू เคนเคธ्เคคเค्เคทेเคช เคो เคเคชเคคाเคช เคे เคฐूเคช เคฎें เคฎाเคจा เคเคฏा เคนै เคो เคिเคธी เคे เคญूเคฎि-เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคงी เคเคชเคฏोเค เคฏा เคเคธ เคช्เคฐाเคช्เคค เค เคงिเคाเคฐ เคฏा เคเคธเคे เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคง เคฎें เคฌाเคงा เคกाเคฒเคคा เคฐเคนे।
เคเคชเคคाเคช เคो เคเค เค เคจुเคฏोเค्เคฏ เค เคชเคृเคค्เคฏ เคเคฐเคจे เคे เคฒिเค เคฏเคน เคเคตเคถ्เคฏเค เคนै เคि –
(1) เคोเค เคเคฒเคค เคाเคฐ्เคฏ เคนुเค เคนो; เคคเคฅा
(2) เคเคธเคธे เคฆूเคธเคฐे เคो เค्เคทเคคि เคนुเค เคนो เค เคฅเคตा เค เคธुเคตिเคงा เคคเคฅा เคฆ्เคตेเคท เคเคค्เคชเคจ्เคจ เคนुเค เคนो। เคธ्เคฎเคฐเคฃीเคฏ เคฐเคนे เคि เคेเคตเคฒ เคฆूเคธเคฐे เคคเคค्เคต เคी เคเคชเคธ्เคฅिเคคि เคธे เคोเค เคตिเคงिเค เคाเคฐ्เคฏเคตाเคนी เคจเคนीं เคธเคเคคी เคนै। เคเคชเคคाเคช เคी เคाเคฐ्เคฏเคตाเคนी เคे เคฒिเค เคเคชเคฐ्เคฏुเค्เคค เคฆोเคจों เคฌाเคคों เคा เคนोเคจा เคเคตเคถ्เคฏเค เคจ्เคฏाเคฏाเคฒเคฏ เคो เคเคธเคฎें เคฏเคน เคฆेเคเคจा เคนोเคคा เคนै เคि เค्เคฏा เคเคธ เคต्เคฏเค्เคคि เคจे, เคो เคเคฐ्เคคเคต्เคฏ เคे เค เคงीเคจ เคนै, เคต เคเคฒเคคी เคिเคฏा เคนै เคเคฐ เคเคธ เคต्เคฏเค्เคคि เคो, เคिเคธเคे เคช्เคฐเคคि เคเคฒเคคी เคी เคเค เคนै, เคोเค เคตिเคงिเค เค เคงि เคฅा เคि เคเคธเคे เคธुเค เคธुเคตिเคงा เคฎें เคिเคธी เคช्เคฐเคाเคฐ เคी เคฌाเคงा เคจ เคชเคนुँเคाเคฏी เคाเคฏे।
เคเคชเคคाเคช เคฆो เคช्เคฐเคाเคฐ เคा เคนोเคคा เคนै-
(i) เคฒोเค เคเคชเคคाเคช (Public Nuisance) เคคเคฅा
(ii) เคต्เคฏเค्เคคिเคเคค เคเคชเคคाเคช (Private Nuisance)
เคช्เคฐเคถ्เคจ 35. เคธाเคฐ्เคตเคเคจिเค เคเคชเคคाเคช เคธे เคเคช เค्เคฏा เคธเคฎเคเคคे เคนैं? What do you understand by Public Nuisance?
เคเคค्เคคเคฐ- เคธाเคฐ्เคตเคเคจिเค เคเคชเคคाเคช (Public Nuisance)- เคธाเคฐ्เคตเคเคจिเค เคเคชเคคाเคช เคตเคน เค เคृเคค्เคฏ เคนै เคिเคธเคธे เคเคจเคคा เคे เคीเคตเคจ, เคธुเคฐเค्เคทा, เคธ्เคตाเคธ्เคฅ्เคฏ, เคธเคฎ्เคชเคค्เคคि เคฏा เคธुเคตिเคงा เคे เคฒिเค เคธंเคเค เคชैเค เคฏा เคिเคธเคธे เคเคจเคคा เคे เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคธाเคฎाเคिเค เค เคงिเคाเคฐों เคे เคเคชเคฏोเค เคฎें เคฌाเคงा เคชเคนुँเคเคคी เคนै। เคเคธे เคต เคธे เคเคจ-เคธाเคงाเคฐเคฃ เคे เคเคชเคฐ เคช्เคฐเคญाเคต เคชเคก़เคคा เคนै เคเคฐ เคธเคฎाเค เคे เคธเคฆเคธ्เคฏों เคे เคเคชเคฏोเค เคिเคฏे เคाเคจे เค เคงिเคाเคฐों เคฎें เคนเคธ्เคคเค्เคทेเคช เคนोเคคा เคนै। เคญाเคฐเคคीเคฏ เคฆเคฃ्เคก เคธंเคนिเคคा เคी เคงाเคฐा 268 เคे เค เคงीเคจ เคธाเคฐ्เคตเคเคจिเค เคเคชเคคाเคช เคเค เคฆเคฃ्เคกเคจीเคฏ เค เคชเคฐाเคง เคนै। เคฒोเค เคจ्เคฏूเคธेเคจ्เคธ เคฎें เค เคตเคฐोเคง เคा เคชूเคฐ्เคฃ เคนोเคจा เคเคตเคถ्เคฏเค เคจเคนीं เคนै। เคेเคตเคฒ เคฏเคนी เคชเคฐ्เคฏाเคช्เคค เคนै เคि เค เคตเคฐोเคง เคฏुเค्เคคिเคธंเคเคค เคจเคนीं เคนै। เคธिเคจेเคฎा เคे เคिเคเค เคเคฐीเคฆเคจे เคे เคฒिเค เคธเคก़เค เคคเค เคฒाเคเคจ เคฒเคाเคจा, เคธเคก़เค เคชเคฐ เคाเคซी เคธเคฎเคฏ เคคเค เคฎोเคเคฐ เคो เคोเคก़ เคฆेเคจा เคเคฆि เคชूเคฐ्เคฃ เค เคตเคฐोเคง เคจ เคนोเคคे เคนुเค เคญी เคเคชเคคाเคช เคนै เค्เคฏोंเคि เค เคจ्เคฏ เคฒोเคों เคो เคเคธเคธे เค เคธुเคตिเคงा เคนोเคคी เคนै।
เคช्เคฐเคถ्เคจ 36 เคช्เคฐाเคเคตेเค เคเคชเคคाเคช เคต เคฒोเค เคเคชเคคाเคช เคฎें เค เคจ्เคคเคฐ เคीเคिเค। Distinguish between Private Niusance and Public Nuisance.
เคเคค्เคคเคฐ- เคฒोเค เคเคชเคคाเคช (Public Nuisance) – เคเคธा เคตिเคงि-เคตिเคฐुเคฆ्เคง เคृเคค्เคฏ เคिเคธเคธे เคเคจ เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคो เคीเคตเคจ, เคธुเคฐเค्เคทा, เคธ्เคตाเคธ्เคฅ्เคฏ เคเคฐ เคธเคฎ्เคชเคค्เคคि เคे เคฒिเค เคเคคเคฐा, เคเคाเคค, เคต्เคฏเคตเคงाเคจ เคฏा เค्เคทोเคญ เคเคค्เคชเคจ्เคจ เคนो เคฏा เคฒोเค เค เคงिเคाเคฐों เคฎें เค เคตเคฐोเคง เคเคค्เคชเคจ्เคจ เคนो, เคฒोเค เคเคชเคคाเคช เคเคนเคฒाเคคा เคนै।
เคช्เคฐाเคเคตेเค เคจ्เคฏूเคธेเคจ्เคธ- เคिเคธी เคต्เคฏเค्เคคि เคฆ्เคตाเคฐा เคिเคธी เคฆूเคธเคฐे เคต्เคฏเค्เคคि เคฏा เคต्เคฏเค्เคคिเคฏों เคी เคธुเค เคธुเคตिเคงा, เคธ्เคตाเคธ्เคฅ्เคฏ เค เคฅเคตा เคธเคฎ्เคชเคค्เคคि เคฎें เคिเคฏे เคเคฏे เค เคจुเคिเคค เคนเคธ्เคคเค्เคทेเคช เคो เคช्เคฐाเคเคตेเค เคจ्เคฏूเคธेंเคธ เคเคนเคคे เคนैं। เคช्เคฐाเคเคตेเค เคจ्เคฏूเคธेंเคธ เคा เคช्เคฐเคญाเคต เคต्เคฏเค्เคคि เคฏा เคต्เคฏเค्เคคिเคฏों เคชเคฐ เคชเคก़เคคा เคนै। เคช्เคฐाเคเคตेเค เคจ्เคฏूเคธेंเคธ เคฎें เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคฆ्เคตाเคฐा เคिเค เคเคฏे เคृเคค्เคฏों เคा เค เคตैเคง เคนोเคจा เคเคตเคถ्เคฏเค เคจเคนीं เคนै। เคช्เคฐाเคเคตेเค เคจ्เคฏूเคธेंเคธ เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคฆ्เคตाเคฐा เค เคชเคจी เคญूเคฎि เคชเคฐ เคคเคฌ เคिเคฏा เคा เคธเคเคคा เคนै เคเคฌ เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคे เคाเคฐ्เคฏों เคा เคชเคฐिเคฃाเคฎ เคเคธเคी เคญूเคฎि เคคเค เคธीเคฎिเคค เคจ เคฐเคนเคเคฐ เคตाเคฆी เคी เคญूเคฎि เคคเค เคชเคนुँเค เคाเคคा เคนै।
เคฒोเค เคเคชเคคाเคช เคเคฐ เคช्เคฐाเคเคตेเค เคเคชเคคाเคช เคฎें เค เคจ्เคคเคฐ –
เคฒोเค เคเคชเคคाเคช –
(1) เคเคชเคฐाเคงिเค เคเคฐ เคตिเคถेเคท เคชเคฐिเคธ्เคฅिเคคिเคฏों เคฎें เคฆीเคตाเคจी เคฆोเคจों เคช्เคฐเคाเคฐ เคी เคाเคฐ्เคฏเคตाเคนिเคฏों เคธे เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคงिเคค เคนोเคคा เคนै।
(2) เคฒोเค เคเคชเคคाเคช เคी เคฆเคถा เคฎें เคฎเคนाเคงिเคตเค्เคคा เคฏा เคจ्เคฏाเคฏाเคฒเคฏ เคी เค เคจुเคฎเคคि เคธे เคฆो เคฏा เค เคงिเค เคต्เคฏเค्เคคि เคाเคฐ्เคฏเคตाเคนी เคเคฐ เคธเคเคคे เคนैं ।
(3) เคฒोเค เคเคชเคคाเคช เคा เคช्เคฐเคญाเคต เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคเคจเคคा เคฏा เคฌเคนुเคค เคธे เคฒोเคों เคชเคฐ เคชเคก़เคคा เคนै।
(4) เคเคชเคฐाเคงिเค เคเคชเคाเคฐ เคคเคฅा เคตिเคถेเคท เคชเคฐिเคธ्เคฅिเคคिเคฏों เคฎें เคฆीเคตाเคจी เคเคชเคाเคฐ เคเคชเคฒเคฌ्เคง เคนोเคคा เคนै।
เคช्เคฐाเคเคตेเค เคเคชเคคाเคช –
(1) เคेเคตเคฒ เคฆीเคตाเคจी เคाเคฐ्เคฏเคตाเคนी เคธे เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคงिเคค เคนोเคคा เคนै।
(2) เคिเคธ เคต्เคฏเค्เคคि เคो เคเคชเคคाเคช เคธे เคนाเคจि เคชเคนुँเคी เคนै, เคตเคน เคตाเคฆ เคเคฐ เคธเคเคคा เคนै।
(3) เคช्เคฐाเคเคตेเค เคเคชเคคाเคช เคा เคช्เคฐเคญाเคต เคเค เคต्เคฏเค्เคคि เคฏा เคुเค เคต्เคฏเค्เคคिเคฏों เคชเคฐ เคชเคก़เคคा เคนै।
(4) เคเคชเคถเคฎเคจ, เคจुเคเคธाเคจी เคเคฐ เคต्เคฏाเคฆेเคถ เคा เคเคชเคाเคฐ เคเคชเคฒเคฌ्เคง เคนोเคคा เคนै।
เคช्เคฐเคถ्เคจ 37. เคฏोเคเคฆाเคฏी เคเคชेเค्เคทा เค्เคฏा เคนै? What is Contributory Negligence?
เค เคฅเคตा (or)
เคธंเคฏुเค्เคค เคฒाเคชเคฐเคตाเคนी ।
Contributory Negligence.
เคเคค्เคคเคฐ- เคฏोเคเคฆाเคฏी เคเคชेเค्เคทा (Contributory Negligence)– เคฏोเคเคฆाเคฏी เคเคชेเค्เคทा เคธे เคคाเคค्เคชเคฐ्เคฏ เคฏเคน เคนै เคि เคिเคธ เคต्เคฏเค्เคคि เคो เคนाเคจि เคนोเคคी เคนै เคตเคน เคธ्เคตเคฏं เคญी เคुเค เคเคชेเค्เคทा เคฏा เค เคธाเคตเคงाเคจी เคा เคฆोเคทी เคนै เคเคฐ เคเคธเคจे เคนाเคจि เคฎें เคुเค เคฏोเคเคฆाเคจ เคिเคฏा เคนै। เคเคธे เคฎाเคฎเคฒों เคฎें เคจ्เคฏाเคฏाเคฒเคฏ เคจुเคเคธाเคจी เคी เคฎाเคค्เคฐा เคो เคฆोเคจों เคชเค्เคทเคाเคฐों เคे เค เคจुเคชाเคค เคฎें เคตिเคญाเคिเคค เคเคฐ เคฆेเคคा เคนै เคैเคธा เคि เคตเคน เคเคिเคค เคธเคฎเคเคคा เคนै।
เคเคญी-เคเคญी เคฆुเคฐ्เคเคเคจा เคตाเคฆी เคเคตं เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคฆोเคจों เคी เคเคชेเค्เคทा เคธे เคนोเคคी เคนै। เคเคธे เคฎाเคฎเคฒों เคฎें เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เค เคชเคจे เคฌเคाเคต เคฎें เคฏเคน เคเคน เคธเคเคคा เคนै เคि เคเคเคจा เคตाเคฆी เคी เคเคชेเค्เคทा เคे เคाเคฐเคฃ เคเคी। เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคी เคเคชेเค्เคทा เคฎें เคฌाเคฆी เคी เคเคชेเค्เคทा เคे เคฏोเคเคฆाเคจ เคो เคฏोเคเคฆाเคฏी เคเคชेเค्เคทा เคฏा เค ंเคถเคฆाเคฏी เค เคธाเคตเคงाเคจी เคเคนเคคे เคนैं।
เคฏोเคเคฆाเคฏी เคเคชेเค्เคทा เคा เคธिเคฆ्เคงाเคจ्เคค เคเค เคช्เคฐเคธिเคฆ्เคง เคธूเคค्เคฐ In jure non remote causa and proxima specture’ เคชเคฐ เคเคงाเคฐिเคค เคนै। เคเคธเคा เค เคฐ्เคฅ เคฏเคน เคนै เคि เคตिเคงि เคฎें เคจिเคเค เคे เคाเคฐเคฃों เคชเคฐ เคง्เคฏाเคจ เคฆिเคฏा เคाเคคा เคนै, เคฆूเคฐ เคे เคाเคฐเคฃों เคชเคฐ เคจเคนीं เค เคฐ्เคฅाเคค् เคตाเคฆी เคो เคนुเค เค्เคทเคคि เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคी เคเคชेเค्เคทा เคा เคช्เคฐเคค्เคฏเค्เคท เคชเคฐिเคฃाเคฎ เคนोเคจा เคाเคนिเค।
เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคी เคเคชेเค्เคทा เคฎें เคตाเคฆी เคी เคเคชेเค्เคทा เคे เคฏोเคเคฆाเคจ เคो เคฏोเคเคฆाเคฏी เคเคชेเค्เคทा เคเคนเคคे เคนैं। เคฏोเคเคฆाเคฏी เคเคชेเค्เคทा เคธिเคฆ्เคง เคเคฐเคจे เคा เคญाเคฐ เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคชเคฐ เคนोเคคा เคนै।
เคจिเคฎ्เคจเคฒिเคिเคค เคฎाเคฎเคฒों เคฎें เคฏोเคเคฆाเคฏी เคเคชेเค्เคทा เคฌเคाเคต เคจเคนीं เคนोเคคी เคนै –
(1) เคตाเคฆी เคा เคฆूเคธเคฐे เคी เคธाเคตเคงाเคจी เคชเคฐ เคตिเคถ्เคตाเคธ เคเคฐเคจे เคा เค เคงिเคाเคฐ;
(2) เคเคฌ เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคे เคชाเคธ เคฆुเคฐ्เคเคเคจा เคो เคाเคฒเคจे เคा เค เคตเคธเคฐ เคนो;
(3) เคตैเคเคฒ्เคชिเค เฅเคคเคฐे เคा เคธिเคฆ्เคงाเคจ्เคค;
(4) เคฌเค्เคों เคी เค เคธाเคตเคงाเคจी เคे เคฎाเคฎเคฒे เคฎें,
(5) เคธाเคฎुเคฆ्เคฐिเค เคตिเคงि เคे เคฎाเคฎเคฒे เคฎें।
เคช्เคฐเคถ्เคจ 38 เคเค ोเคฐ เคฆाเคฏिเคค्เคต เคชเคฐ เคธंเค्เคทिเคช्เคค เคिเคช्เคชเคฃी เคฒिเคें। Write short note on the Strict Liability.
เคเคค्เคคเคฐ- เคเค ोเคฐ เคฆाเคฏिเคค्เคต (Strict Liability)– เคเค ोเคฐ เคฆाเคฏिเคค्เคต เคा เคจिเคฏเคฎ เคธเคฐ्เคตเคช्เคฐเคฅเคฎ เคंเค्เคฒैเคฃ्เคก เคฎें 1868 เคเฅฆ เคฎें เคนाเคเคธ เคเคซ เคฒाเคเคธ เคฆ्เคตाเคฐा ‘เคฐाเคเคฒैเคฃ्เคก เคฌเคจाเคฎ เคซ्เคฒैเคเคฐ’ เคे เคตाเคฆ เคฎें เคธृเคिเคค เคिเคฏा เคเคฏा। เค เคคः เคเคธे เคฐाเคเคฒैเคฃ्เคก เคฌเคจाเคฎ เคซ्เคฒैเคเคฐ เคा เคจिเคฏเคฎ เคญी เคเคนा เคाเคคा เคนै। เคฐाเคเคฒैเคฃ्เคก เคฌเคจाเคฎ เคซ्เคฒैเคเคฐ, เคฎें เคธृเคिเคค เคจिเคฏเคฎ เคो ‘เคเค ोเคฐ เคฆाเคฏिเคค्เคต เคा เคจिเคฏเคฎ’ เคเคธเคฒिเค เคเคนा เคाเคคा เคนै เค्เคฏोंเคि เคเคธเคे เค เคจ्เคคเคฐ्เคเคค เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคे เคฆोเคทเคฏुเค्เคค เคเคเคฐเคฃ เคे เคฌिเคจा เคนी เคเคธเคा เคฆाเคฏिเคค्เคต เคเคค्เคชเคจ्เคจ เคนोเคคा เคนै। เคธ्เคฎเคฐเคฃीเคฏ เคฐเคนे เคि เคเค เคเคชเคตाเคฆिเค เคชเคฐिเคธ्เคฅिเคคिเคฏों เคฎें เคเคธ เคจिเคฏเคฎ เคे เค เคจ्เคคเคฐ्เคเคค เคฆाเคฏिเคค्เคต เคเคค्เคชเคจ्เคจ เคจเคนीं เคนोเคคा เคเคธเคฒिเค เคเคธे เคชूเคฐ्เคฃ เคฆाเคฏिเคค्เคต เคा เคจिเคฏเคฎ เคจเคนीं เคเคนเคคे เคนैं।
เคฐाเคเคฒैเคฃ्เคก เคฌเคจाเคฎ เคซ्เคฒैเคเคฐ เคे เคตाเคฆ เคฎें เคฏเคน เคจिเคฏเคฎ เคช्เคฐเคคिเคชाเคฆिเคค เคिเคฏा เคเคฏा เคि เคตเคน เคต्เคฏเค्เคคि เคो เค เคชเคจे เคนी เคช्เคฐเคฏोเคเคจ เคे เคฒिเค เค เคชเคจी เคญूเคฎि เคชเคฐ เคोเค เคตเคธ्เคคु เคฒाเคคा เคนै เคฏा เคธंเคเคฏ เคเคฐเคคा เคนै, เคो เคฏเคฆि เคจिเคเคฒ เคाเคฏे เคคो เคนाเคจिเคเคฐ เคนो, เคช्เคฐเคฅเคฎ เคฆृเคท्เค्เคฏा เคเคธ เคธเคฎเคธ्เคค เคนाเคจि เคे เคฒिเค เคเคค्เคคเคฐเคฆाเคฏी เคนै เคो เคเคธ เคตเคธ्เคคु เคे เคจिเคเคฒ เคाเคจे เคा เคธ्เคตाเคญाเคตिเค เคชเคฐिเคฃाเคฎ เคนो, เคाเคนे เคเคธเคจे เคเคชेเค्เคทा เคฌเคฐเคคी เคนो เคฏा เคจเคนीं।
เคเค ोเคฐ เคฆाเคฏिเคค्เคต เคे เคจिเคฏเคฎ เคे เคช्เคฐเคตเคฐ्เคคเคจ เคे เคฒिเค เคจिเคฎ्เคจเคฒिเคिเคค เคคीเคจ เคธंเคเคเคों เคी เคเคตเคถ्เคฏเค เคนै –
(1) เคต्เคฏเค्เคคि เคฆ्เคตाเคฐा เคญूเคฎि เคชเคฐ เคुเค เคเคคเคฐเคจाเค เคตเคธ्เคคु เคा เคฒाเคจा;
(2) เคฒाเค เคเค เคตเคธ्เคคु เคा เคธीเคฎा เคธे เคฌाเคนเคฐ เคจिเคाเคฒเคจा;
(3) เคญूเคฎि เคा เค เคธเคนเค-เค เคธ्เคตाเคญाเคตिเค เคช्เคฐเคฏोเค।
เคเคธ เคจिเคฏเคฎ เคे เค เคจ्เคคเคฐ्เคเคค เคฆाเคฏिเคค्เคต เคเค ोเคฐ (Strict) เคนोเคคा เคนै, เคเคค्เคฏเคจ्เคคिเค (Absolute) เคจเคนीं เค्เคฏोंเคि เคเคค्เคฏเคจ्เคคिเค เคฆाเคฏिเคค्เคต เคे เค เคจ्เคคเคฐ्เคเคค เคिเคธी เคญी เคชเคฐिเคธ्เคฅिเคคि เคฎें เคฆाเคฏिเคค्เคต เคธे เคฎुเค्เคคि เคฎिเคฒ เคธเคเคคी เคนै เคเคฌเคि เคुเค เคเคงाเคฐों เคชเคฐ เคเค ोเคฐ เคฆाเคฏिเคค्เคต เคขीเคฒा เคนो เคธเคเคคा เคนै। ‘เคฐाเคเคฒैเคฃ्เคก्เคธ เคฌเคจाเคฎ เคซ्เคฒैเคเคฐ’ เคเคฐ เคुเค เคชเคถ्เคाเคค्เคตเคฐ्เคคी เคจिเคฐ्เคฃเคฏों เคฆ्เคตाเคฐा เคเค ोเคฐ เคฆाเคฏिเคค्เคต เคे เคจिเคฏเคฎ เคे เคจिเคฎ्เคจเคฒिเคिเคค เค เคชเคตाเคฆ เคฎाเคจ्เคฏ เคिเคฏे เคเคฏे เคนैं –
(1) เคตाเคฆों เคा เคธ्เคตเคฏं เคा เคฆोเคท; (2) เคฆैเคตीเคृเคค (3) เคตाเคฆी เคी เคธเคฎ्เคฎเคคि; (4) เคคृเคคीเคฏ เคชเค्เคทเคाเคฐ เคा เคाเคฐ्เคฏ; (5) เคธांเคตिเคงाเคจिเค เคช्เคฐाเคงिเคाเคฐ
เคช्เคฐเคถ्เคจ 39: เคชूเคฐ्เคฃ เคฆाเคฏिเคค्เคต เคी เคต्เคฏाเค्เคฏा เคीเคिเค। Discuss absolute liability.
เคเคค्เคคเคฐ เคชूเคฐ्เคฃ เคฆाเคฏिเคค्เคต (absolute liability)–‘เคชूเคฐ्เคฃ เคฆाเคฏिเคค्เคต เคा เคจिเคฏเคฎ’ เคญाเคฐเคค เคฎें เคเค्เคเคคเคฎ เคจ्เคฏाเคฏाเคฒเคฏ เคฆ्เคตाเคฐा เคเคฎเฅฆ เคธीเฅฆ เคฎेเคนเคคा เคฌเคจाเคฎ เคฏूเคจिเคฏเคจ เคเคซ เคเคฃ्เคกिเคฏा, (1987) เคे เคตाเคฆ เคฎें เคธृเคिเคค เคिเคฏा เคเคฏा, เคเคธเคฒिเค เคเคธे ‘เคเคฎเฅฆ เคธीเฅฆ เคฎेเคนเคคा เคा เคจिเคฏเคฎ’ เคญी เคเคนा เคाเคคा เคนै। เคเคธเคो เคชूเคฐ्เคฃ เคฆाเคฏिเคค्เคต เคा เคจिเคฏเคฎ เคเคธเคฒिเค เคเคนเคคे เคนैं เค्เคฏोंเคि เคเคธเคे เค เคจ्เคคเคฐ्เคเคค เคฌिเคจा เคिเคธी เคฆोเคท เคे เคญी เคฆाเคฏिเคค्เคต เคเคค्เคชเคจ्เคจ เคนोเคคा เคนै เคคเคฅा เคเคธ เคจिเคฏเคฎ เคे เค เคจ्เคคเคฐ्เคเคค เคตเคน เค เคชเคตाเคฆ เคฎाเคจ्เคฏ เคจเคนीं เคนै เคो เคि เคฐाเคฏเคฒैเคฃ्เคก्เคธ เคฌเคจाเคฎ เคซ्เคฒैเคเคฐ เคे เคเค ोเคฐ เคฆाเคฏिเคค्เคต เคे เคจिเคฏเคฎ เคे เค เคจ्เคคเคฐ्เคเคค เคฎाเคจ्เคฏ เคนै।
‘เคชूเคฐ्เคฃ เคฆाเคฏिเคค्เคต เคे เคจिเคฏเคฎ’ เคे เค เคจुเคธाเคฐ เคฏเคฆि เคिเคธी เคเคฆ्เคฏोเค เคिเคธी เคเคธे เคเคคเคฐเคจाเค เค เคฅเคตा เคธ्เคตเคญाเคต เคธे เคธंเคเคเคชूเคฐ्เคฃ เคต्เคฏเคตเคธाเคฏ เคฎें เคฐเคนा เคนै เคिเคธเคธे เคฒोเคों เคे เคธ्เคตाเคธ्เคฅ्เคฏ เคคเคฅा เคธुเคฐเค्เคทा เคो เคญเคฏ เคी เคธเคฎ्เคญाเคตเคจा เคนोเคคी เคนै เคคเคฌ เคเคธเคा เคฏเคน เคชूเคฐ्เคฃ เคคเคฅा เค เคจिเคฏोเคเคจ (Non-delegable) เคเคฐ्เคค्เคคเคต्เคฏ เคนै เคि เคตเคน เคฏเคน เคธुเคจिเคถ्เคिเคค เคเคฐे เคि เคเคธ เคाเคฐ्เคฏ เคธे เคिเคธी เคो เคिเคธी เคช्เคฐเคाเคฐ เคी เค्เคทเคคि เคเคिเคค เคจ เคนो। เคฏเคฆि เคเคธ เคाเคฐ्เคฏ เคธे เคिเคธी เคो เค्เคทเคคि เคนोเคคी เคนै เคคเคฌ เคตเคน เคเคฆ्เคฏोเค เคเคธ เค्เคทเคคि เคी เค्เคทเคคिเคชूเคฐ्เคคि เคे เคฒिเค เคชूเคฐ्เคฃเคคเคฏा เคเคค्เคคเคฐเคฆाเคฏी เคนोเคा เคคเคฅा เคตเคน เค เคชเคจे เคฆाเคฏिเคค्เคต เคा เคเคธ เคฆเคฒीเคฒ เคธे เคจिเคตाเคฐเคฃ เคจเคนीं เคเคฐ เคธเคเคคा เคि เคเคธเคी เคोเค เคเคชेเค्เคทा เคจ เคฅी। เคเคธเคे เค เคคिเคฐिเค्เคค เคฏเคน เคญी เคจिเคฐ्เคฃเคฏ เคฆिเคฏा เคเคฏा เคि เคฐाเคฏเคฒैเคฃ्เคก्เคธ เคฌเคจाเคฎ เคซ्เคฒैเคเคฐ เคे เคจिเคฏเคฎ เคे เค เคชเคตाเคฆ เคเคธ เคชूเคฐ्เคฃ เคฆाเคฏिเคค्เคต เคे เคจिเคฏเคฎ เคชเคฐ เคฒाเคू เคจเคนीं เคนोंเคे।
เคช्เคฐเคถ्เคจ 40. เคทเคก्เคฏเคจ्เคค्เคฐ । Conspiracy.
เคเคค्เคคเคฐ- เคเคฌ เคฆो เคฏा เค เคงिเค เคต्เคฏเค्เคคि เคฌिเคจा เคตिเคงिเคชूเคฐ्เคฃ เคจ्เคฏाเคฏाเคจुเคฎเคค เคे เคตाเคฆी เคो เคाเคจเคฌूเคเคเคฐ เค्เคทเคคि เคाเคฐिเคค เคเคฐเคจे เคे เคช्เคฐเคฏोเคเคจ เคธे เคธंเคฏुเค्เคค เคนोเคคे เคนैं เคเคฐ เคคเคฆ्เคฆ्เคฆ्เคตाเคฐा เคตाเคธ्เคคเคตिเค เค्เคทเคคि เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคो เคนोเคคी เคนै เคคो เคตे เคทเคก्เคฏเคจ्เคค्เคฐ เคा เค เคชเคृเคค्เคฏ เคเคฐเคคे เคนैं। เคทเคก्เคฏเคจ्เคค्เคฐ เคा เค เคชเคृเคค्เคฏ เคชเค्เคทเคाเคฐों เคे เคฌीเค เคिเคธी เคเคฐाเคฐ เคฎाเคค्เคฐ เคธे เคเคค्เคชเคจ्เคจ เคจเคนीं เคนोเคคा। เคฏเคน เคेเคตเคฒ เคคเคฌ เคชूเคฐ्เคฃ เคนोเคคा เคนै เคเคฌ เคตाเคฆी เคो เคตाเคธ्เคคเคตिเค เค्เคทเคคि เคนुเค เคนो।
เคฎुเคเคฒ เคธ्เคीเคฎเคถिเคช เคฌเคจाเคฎ เคฎเค्เค्เคฐेเคเคฐ, เคो เคเคฃ्เคก เคंเฅฆ เคे เคฎाเคฎเคฒे เคฎें เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆीเคเคฃ, เคो เคชोเคค เคธ्เคตाเคฎिเคฏों เคी เคुเค เคซเคฐ्เคฎों เคฅीं, เคीเคจ เคเคฐ เคฏूเคฐोเคช เคे เคฌीเค เคต्เคฏाเคชाเคฐ เคเคฐเคคे เคฅे। เคเคจ เคฒोเคों เคจे เคต्เคฏाเคชाเคฐ เคชเคฐ เค เคชเคจा เคเคाเคงिเคाเคฐ เคธ्เคฅाเคชिเคค เคเคฐเคจे เคे เคฆृเคท्เคिเคोเคฃ เคธे เคเคนाเค เคे เคिเคฐाเคฏे เคฎें เคเคฎी เคเคฐ เคฆी, เคिเคธเคा เคชเคฐिเคฃाเคฎ เคฏเคน เคนुเค เคि เคตाเคฆी เคो เคเค เคช्เคฐเคคिเคฆ्เคตเคจ्เคฆ्เคตी เคต्เคฏाเคชाเคฐी เคฅा। เคเคธे เค เคชเคจा เคต्เคฏाเคชाเคฐ เคธเคฎाเคช्เคค เคเคฐเคจा เคชเคก़ा เค เคคเคเคต เคเคฌ เคธंเคฏुเค्เคค เคนोเคจे เคตाเคฒे เคต्เคฏเค्เคคिเคฏों เคा เคช्เคฐเคฏोเค เคตाเคฆी เคो เค्เคทเคคि เคाเคฐिเคค เคเคฐเคจे เคी เค เคชेเค्เคทा เคธ्เคตเคฏं เค เคชเคจे เคนिเคค เคा เคธंเคฐเค्เคทเคฃ เค เคฅเคตा เคธंเคตเคฐ्เคงเคจ เคเคฐเคคा เคฐเคนเคคा เคนै เคคो เคเคจเคा เคธंเคฏोเคเคจ เคตिเคงिเคชूเคฐ्เคฃ เคฎाเคจा เคाเคคा เคนै เคเคฐ เคตे เคเคค्เคคเคฐเคฆाเคฏी เคจเคนीं เคนोเคคे เคाเคนे เคญเคฒे เคนो เคเคจเคे เคธเคฎ्เคฎिเคฒिเคค เคाเคฐ्เคฏ เคธे เคตाเคฆी เคो เค्เคทเคคि เคนुเค เคนो।
เคช्เคฐเคถ्เคจ 41. เคเคตเคถ्เคฏเคเคคा। Necessity.
เคเคค्เคคเคฐ- เคเคตเคถ्เคฏเคเคคा (Necessity)- เคฏเคฆि เคिเคธी เคเคธे เคाเคฐ्เคฏ เคธे เค्เคทเคคि เคाเคฐिเคค เคนुเค เคนै, เคिเคธे เคिเคธी เคเคธเคธे เคฌเคก़ी เค्เคทเคคि เคे เคจिเคตाเคฐเคฃ เคी เคเคตเคถ्เคฏเคเคคा เคธे เค เคญिเคญूเคค เคนोเคเคฐ เคिเคฏा เคเคฏा เคนै, เคคो เคตเคน เคाเคฐ्เคฏเคตाเคนी เคฏोเค्เคฏ เคจเคนीं เคนै, เคाเคนे เคญเคฒे เคนी เคตเคน เคाเคฐ्เคฏ เคिเคฏा เคเคฏा เคนो।
เคोเคช เคฌเคจाเคฎ เคถाเคฐ्เคช, (1891) 1 เคेเฅฆ เคฌीเฅฆ 496 เคे เคฌाเคฆ เคฎें เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคจे เคตाเคฆी เคी เคญूเคฎि เคฎें เคเคे เคा เคช्เคฐเคธाเคฐ เคฐोเคเคจे เคे เคเคฆ्เคฆेเคถ्เคฏ เคธे เคตเคนाँ เคช्เคฐเคตेเคถ เคिเคฏा। เคตाเคฆी เคी เคฌเคเคฒ เคตाเคฒी เคญूเคฎि เคฎें เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคा เคธ्เคตाเคฎी เคเคेเค เคेเคฒเคคा เคฅा। เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคा เคाเคฐ्เคฏ เค เคชเคจे เคธ्เคตाเคฎी เคो เคตाเคธ्เคคเคตिเค เคเคฐ เคเคธเคจ्เคจ เคเคคเคฐे เคธे เคฌเคाเคจे เคे เคฒिเค เคฏुเค्เคคिเคฏुเค्เคคเคค: เคเคตเคถ्เคฏเคเคคा เคฎाเคจा เคเคฏा เคเคฐ เคฏเคน เคงाเคฐिเคค เคिเคฏा เคเคฏा เคि เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เค เคคिเคाเคฐी เคे เคฒिเค เคเคค्เคคเคฐเคฆाเคฏी เคจ เคฅे।
เคाเคฐ्เคเคฐ เคฌเคจाเคฎ เคฅाเคฎเคธ (1891) เค्เคฏूเฅฆ เคฌीเฅฆ 673 เคे เคตाเคฆ เคฎें เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคจे เคตाเคฆी เคी เคญूเคฎि เคชเคฐ เคธเคฆ्เคญाเคตเคจा เคे เคธाเคฅ เค เค्เคจिเคถเคฎเคจ เคนेเคคु เคช्เคฐเคตेเคถ เคिเคฏा, เคชเคฐเคจ्เคคु เคตเคนाँ เค เค्เคจि เคช्เคฐเคถाเคธเคจ เคाเคฐ्เคฏเคเคฐ्เคคा เคชเคนเคฒे เคธे เคนी เคाเคฐ्เคฏเคฐเคค เคฅे। เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคा เคเคธ เคญूเคฎि เคชเคฐ เคช्เคฐเคตेเคถ เคเคिเคค เคจเคนीं เคฎाเคจा เคเคฏा เคเคฐ เคตเคน เค เคคिเคाเคฐ เคे เคฒिเค เคเคค्เคคเคฐเคฆाเคฏी เค เคนเคฐाเคฏा เคเคฏा।
เคช्เคฐเคถ्เคจ 42. เค เคตเคฏเคธ्เค । Minor.
เคเคค्เคคเคฐ- เค เคตเคฏเคธ्เค (Minor)– เค เคตเคฏเคธ्เค เคो เคเค เคตเคฏเคธ्เค เคी เคญाँเคคि เคตाเคฆ เคฆाเคฏเคฐ เคเคฐเคจे เคा เค เคงिเคाเคฐ เคช्เคฐाเคช्เคค เคนै। เคเคธ เคธเคจ्เคฆเคฐ्เคญ เคฎें เคेเคตเคฒ เคเค เคช्เคฐเค्เคฐिเคฏाเคค्เคฎเค เค เคจ्เคคเคฐ เคนै เคตเคน เคฏเคน เคि เค เคตเคฏเคธ्เค เคธ्เคฏเคฏं เคนी เคตाเคฆ เคฆाเคฏเคฐ เคจเคนीं เคเคฐ เคธเคเคคा, เคเคธा เคตเคน เค เคชเคจे เคिเคธी เคตाเคฆ เคฎिเคค्เคฐ เคे เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे เคเคฐ เคธเคเคคा เคนै।
เค เคชเคृเคค्เคฏ เคตिเคงि เคे เค เคจ्เคคเคฐ्เคเคค เค เคตเคฏเคธ्เคเคคा เคจเคนीं เคนै เคเคฐ เค เคตเคฏเคธ्เค เค ीเค เคเคธी เคช्เคฐเคाเคฐ เคเคฐ เคเคธी เคธीเคฎा เคคเค เคเคค्เคคเคฐเคฆाเคฏी เคนै, เคिเคธ เคช्เคฐเคाเคฐ เคोเค เคตเคฏเคธ्เค เค เคชเคจे เคฆ्เคตाเคฐा เคिเคฏे เคเคฏे เค เคชเคृเคค्เคฏ เคे เคฒिเค เคเคค्เคคเคฐเคฆाเคฏी เคนोเคคा เคนै। เคिเคจ्เคคु เคธंเคตिเคฆा เคตिเคงि เคฎें เค เคตเคฏเคธ्เค เคฆ्เคตाเคฐा เคिเคฏा เคเคฏा เคเคฐाเคฐ เคถूเคจ्เคฏ เคนोเคคा เคนै เคเคฐ เคเคชเคฐाเคงिเค เคตिเคงि เคฎें 7 เคตเคฐ्เคท เคธे เคเคฎ เคเคฎ्เคฐ เคे เคถिเคถुเคं เคो เคिเคธी เคญी เค เคชเคฐाเคง เคे เคฒिเค เคเคค्เคคเคฐเคฆाเคฏी เคจเคนीं เค เคนเคฐाเคฏा เคाเคคा เคนै เคเคฌเคि 7 เคตเคฐ्เคท เคธे 12 เคตเคฐ्เคท เคคเค เคे เคถिเคถुเคं เคो เคธीเคฎिเคค เคเคจ्เคฎुเค्เคคि เคช्เคฐเคฆाเคจ เคी เคเคฏी เคนै।
เค เคชเคृเคค्เคฏ เคตिเคงि เคे เค เคจ्เคคเคฐ्เคเคค เคเคฏु เคे เคเคงाเคฐ เคชเคฐ เคोเค เคญेเคฆ-เคญाเคต เคจเคนीं เคिเคฏा เคเคฏा เคนै। เคเคธ เคช्เคฐเคाเคฐ 7 เคตเคฐ्เคท เคे เคถिเคถु เคชเคฐ เค เคคिเคाเคฐ เคे เคฒिเค เคเคธी เคช्เคฐเคाเคฐ เคตाเคฆ เคฆाเคฏเคฐ เคिเคฏा เคा เคธเคเคคा เคนै เคिเคธ เคช्เคฐเคाเคฐ เคिเคธी เคชूเคฐ्เคฃ เคเคฏु เคे เคต्เคฏเค्เคคि เคชเคฐ। เคिเคจ्เคคु เคฏเคฆि เค เคชเคृเคค्เคฏ เคเคธ เคोเคि เคฎें เคเคจे เคตाเคฒा เค เคชเคाเคฐ เคนै, เคिเคธเคฎें เคตिเคถिเคท्เค เคฎाเคจเคธिเค เคคเคค्เคต เคी เคเคชเคธ्เคฅिเคคि เคนोเคคी เคนै, เคैเคธा เคि เคเคชเค, เคตिเคฆ्เคตेเคทเคชूเคฐ्เคฃ เค เคญिเคฏोเคเคจ เค เคฅเคตा เคทเคก्เคฏเคจ्เคค्เคฐ เคฎें เคนोเคคा เคนै, เคคो เคिเคธी เคถिเคถु เคो เคเคธเคे เคฒिเค เคคเคฌ เคคเค เคเคค्เคคเคฐเคฆाเคฏी เคจเคนीं เคฌเคจाเคฏा เคा เคธเคเคคा, เคเคฌ เคคเค เคि เคเคธ เค เคชเคृเคค्เคฏ เคो เคเคฐเคจे เคी เคชเคฐ्เคฏाเคช्เคค เคชเคฐिเคชเค्เคตเคคा เคธिเคฆ्เคง เคจเคนीं เคเคฐ เคฆी เคाเคคी। เคฌाเคฒ्เคฎ्เคธเคฒे เคฌเคจाเคฎ เคน्เคฏเคฎेเคจिเค, (1954) 2 เคกीเฅฆ เคเคฒเฅฆ เคเคฐเฅฆ 232 เคे เคตाเคฆ เคฎें เคจ्เคฏाเคฏाเคฒเคฏ เคจे เคฏเคน เค เคญिเคจिเคฐ्เคงाเคฐिเคค เคिเคฏा เคि เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी, เคो 5 เคตเคฐ्เคท เคा เคถिเคถु เคฅा, เคเคชेเค्เคทा เคे เคฒिเค เคเคค्เคคเคฐเคฆाเคฏी เคจเคนीं เคนो เคธเคเคคा, เค्เคฏोंเคि “เคตเคน เคเคธ เคฎाเคจเคธिเค เคตिเคाเคธ เคे เคธ्เคคเคฐ เคคเค เคจเคนीं เคชเคนुँเค เคธเคा เคฅा, เคเคนाँ เคฏเคน เคเคนा เคा เคธเคे เคि เคเคธे เค เคชเคจे เค เคชेเค्เคทाเคชूเคฐ्เคฃ เคाเคฐ्เคฏों เคे เคฒिเค เคตैเคงाเคจिเค เคเคค्เคคเคฐเคฆाเคฏी เคฎाเคจा เคाเคคा เคนै।
เคเคญी-เคเคญी เคिเคธी เค เคตเคฏเคธ्เค เคฆ्เคตाเคฐा เคिเคฏा เคเคฏा เคเค เคนी เคाเคฐ्เคฏ เคฆो เค เคชเคाเคฐों เคฎें เคช्เคฐเคคिเคซเคฒिเคค เคนो เคธเคเคคा เคนै เคชเคนเคฒा เค เคชเคृเคค्เคฏ เคนो เคธเคเคคा เคนै, เคเคฐ เคฆूเคธเคฐा เคธंเคตिเคฆा เคญंเค เคเคธे เคिเคธी เคฌाเคฆ เคฎें เคो เคช्เคฐเคถ्เคจ เคเค เคคे เคนैं เคฏे เคฏे เคนैं เคि- (1) เค्เคฏा เคिเคธी เค เคตเคฏเคธ्เค เคे เคตिเคฐुเคฆ्เคง เค เคชเคृเคค्เคฏ เคตिเคงि เคे เค เคจ्เคคเคฐ्เคเคค เคฏाเคฆ เคฆाเคฏเคฐ เคिเคฏा เคा เคธเคเคคा เคนै, เคเคฌ เคि เคเคธ เคคเคฐเคน เคी เค เคจुเคฎเคคि เคฆेเคจे เคा เคคाเคค्เคชเคฐ्เคฏ เคिเคธी เคถूเคจ्เคฏ เคเคฐाเคฐ เคा เคช्เคฐเคค्เคฏเค्เคท เคช्เคฐเคตเคฐ्เคคเคจ เคเคฐाเคจा เคนोเคा ?
(2) เค्เคฏा เคिเคธी เค เคตเคฏเคธ्เค เคो เค เคชเคृเคค्เคฏ เคे เคเคค्เคคเคฐเคฆाเคฏिเคค्เคต เคธे เคญी เคเคธ เคाเคฐเคฃ เคฎुเค्เคค เคिเคฏा เคा เคธเคเคคा เคนै, เค्เคฏोंเคि เคเคธเคा เคाเคฐ्เคฏ-เคธंเคตिเคฆा เคญंเค เคी เคोเคि เคฎें เคเคคा เคนै, เคिเคธเคे เคตिเคฐुเคฆ्เคง เคตाเคฆ เคฆाเคฏเคฐ เคจเคนीं เคिเคฏा เคा เคธเคเคคा?
เคฆोเคจों เคช्เคฐเคถ्เคจों เคा เคตिเคถ्เคฒेเคทเคฃ เคเคฐเคจे เคชเคฐ เคเคนा เคा เคธเคเคคा เคนै เคि เคฏเคฆि เคोเค เคाเคฐ्เคฏ เค เคชเคृเคค्เคฏ เคต เคธंเคตिเคฆा เคฆोเคจों เคนैं เคเคฐ เคเคจ्เคนें เค เคฒเค เคจเคนीं เคिเคฏा เคा เคธเคเคคा เคคो เคเคธी เคธ्เคฅिเคคि เคฎें เค เคตเคฏเคธ्เค เคฆ्เคตाเคฐा เคिเคฏे เคเคฏे เคाเคฐ्เคฏ เคे เคฒिเค เคตाเคฆ เคจเคนीं เคฒाเคฏा เคा เคธเคเคคा। เคเคธे เคाเคจเคธ เคฌเคจाเคฎ เคชाเคช, (1665) Sid. 258 เคे เคฌाเคฆ เคฎें เคธ्เคชเคท्เค เคिเคฏा เคเคฏा เคนै।
เคिเคจ्เคคु เค เคตเคฏเคธ्เค เคฆ्เคตाเคฐा เคिเคฏा เคเคฏा เคोเค เคृเคค्เคฏ เคो เค เคชเคृเคค्เคฏ เคเคตं เคธंเคตिเคฆा เคญंเค เคฆोเคจों เคนै เคคเคฅा เค เคชเคृเคค्เคฏ เคเคฐ เคธंเคตिเคฆा เคो เคชूเคฐ्เคฃเคคः เคเค เคฆूเคธเคฐे เคธे เค เคฒเค เคिเคฏा เคा เคธเคเคคा เคนै เคคो เค เคชเคृเคค्เคฏ เคे เคเคธे เคฎाเคฎเคฒों เคฎें เค เคตเคฏเคธ्เค เคे เคตिเคฐुเคฆ्เคง เคธंเคตिเคฆा เคธे เคธ्เคตเคคเคจ्เคค्เคฐ เคाเคฐ्เคฏเคตाเคนी เคी เคा เคธเคเคคी เคนै।
เคฌเคฐ्เคจाเคฐ्เคก เคฌเคจाเคฎ เคนैเค्เคिเคธ, (1863) 32 เคเคฒเฅฆ เคेเฅฆ เคธीเฅฆ เคชीเฅฆ 189 เคे เคตाเคฆ เคฎें เคเค เค เคตเคฏเคธ्เค เคนैเค्เคिเคธ เคจे เคเคธ เค เคญिเคต्เคฏเค्เคค เคถเคฐ्เคค เคชเคฐ เคเค เคोเคก़ी เคिเคฐाเคฏे เคชเคฐ เคฒी เคि เคตเคน เคเคธเคा เคेเคตเคฒ เคธเคตाเคฐी เคे เคฒिเค เคเคชเคฏोเค เคเคฐेเคा, เคूเคฆเคจे เค เคฅเคตा เคซाँเคฆเคจे เคे เคฒिเค เคจเคนीं। เคเคธเคจे เคเคธे เคเค เคฎिเคค्เคฐ เคो เคिเคฐाเคฏे เคชเคฐ เคฆे เคฆिเคฏा, เคिเคธเคจे เคเคธ เคชเคฐ เคธเคตाเคฐ เคนोเคเคฐ เคเคธเคो เคँเคे เคฌाเคก़ เคชเคฐ เคुเคฆाเคฏा। เคฌाเคก़ เคชเคฐ เคฒเคे เคाँเคों เคชเคฐ เคตเคน เคिเคฐ เคชเคก़ी เคเคฐ เคเคธเคी เคฎृเคค्เคฏु เคนो เคเคฏी। เค เคตเคฏเคธ्เค เคเคชेเค्เคทा เคे เคฒिเค เคเคค्เคคเคฐเคฆाเคฏी เคฎाเคจा เคเคฏा เค्เคฏोंเคि เคเคธเคा เคाเคฐ्เคฏ เคธंเคตिเคฆा เคธे เคธ्เคตเคคเคจ्เคค्เคฐ เคเค เคเคฒเคค เคाเคฐ्เคฏ เคฎाเคจा เคเคฏा।
เคช्เคฐเคถ्เคจ 43. เคธांเคตिเคงिเค เคช्เคฐाเคงिเคाเคฐ। Statutory Authority.
เคเคค्เคคเคฐ- เคธांเคตिเคงिเค เคช्เคฐाเคงिเคाเคฐ (Statutory Authority)- เคिเคธी เค เคงिเคจिเคฏเคฎ เคฆ्เคตाเคฐा เคช्เคฐाเคงिเคृเคค เคाเคฐ्เคฏ เคो เคเคฐเคจे เคธे เคฏเคฆि เคिเคธी เคต्เคฏเค्เคคि เคो เคोเค เคนाเคจि เคฏा เค्เคทเคคि เคชเคนुँเคเคคी เคนै เคคो เคเคธเคे เคฒिเค เคตเคน เคोเค เคाเคฐ्เคฏเคตाเคนी เคจเคนीं เคเคฐ เคธเคเคคा। เคเคธे เคฎाเคฎเคฒों เคฎें เคฏเคฆि เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคงिเคค เค เคงिเคจिเคฏเคฎ เคฎें เคจुเคเคธाเคจी เคे เคฒिเค เคोเค เคเคชเคฌเคจ्เคง เคนै เคคो เค्เคทเคคिเค्เคฐเคธ्เคค เคो เคจुเคเคธाเคจी เคฎिเคฒेเคी เค เคจ्เคฏเคฅा เคจเคนीं। เค เคงिเคจिเคฏเคฎ เคे เคช्เคฐाเคงिเคाเคฐ เคे เค เคจ्เคคเคฐ्เคเคค เคेเคตเคฒ เคจिเคถ्เคिเคค เคฐूเคช เคธे เคนोเคจे เคตाเคฒी เค्เคทเคคि เคนी เคจเคนीं เคฌเคฒ्เคि เคเคธे เคाเคฐ्เคฏों เคธे เคนुเค เคคเคญी เคเคจुเคทंเคिเค เค्เคทเคคिเคฏाँ เคญी เคถाเคฎिเคฒ เคนैं เคिเคธเคे เคฒिเค เคช्เคฐเคคिเคเคฐ เคนी เคจเคนीं เคฎिเคฒเคคा เคนै เคैเคธे เคिเคธी เคต्เคฏเค्เคคि เคी เคธเคฎ्เคชเคค्เคคि เคฎें เคนเคธ्เคคเค्เคทेเคช เคिเคฏे เคฌिเคจा เคฐेเคฒเคตे เคฒाเคเคจों เคा เคจिเคฐ्เคฎाเคฃ เคเคฐเคจा เคฏा เคฌिเคจा เคिเคธी เคเคตाเค, เคงुเคँ เคฏा เคिเคจ्เคाเคฐी เคे เคाเคก़िเคฏों เคा เคเคฒाเคจा เค เคธเคฎ्เคญเคต เคนै। เคฌोเคงเคฎ เคฌเคจाเคฎ เคैเคซ เคตेเคฒे เคฐेเคฒ เคเคฎ्เคชเคจी, (1860) 5 เคเคเฅฆ เคเคฃ्เคก เคเคจเฅฆ (679) เคे เคฎाเคฎเคฒे เคฎें เคเค เคฐेเคฒ เคเคฎ्เคชเคจी เคो เคฐेเคฒเคाเคก़िเคฏों เคे เคเคฒाเคจे เคा เคाเคจूเคจी เคช्เคฐाเคงिเคाเคฐ เคช्เคฐाเคช्เคค เคฅा। เคเค เคฆिเคจ เคเคจ्เคเคจ เคธे เคเค เคी เคिเคจ्เคाเคฐिเคฏों เคे เคจिเคเคฒเคจे เคธे เค เคชीเคฒाเคฐ्เคฅी เคे เคฒเคเคก़ी เคे เคขेเคฐ เคฎें, เคो เคि เคฐेเคฒเคตे เคฒाเคเคจ เคे เคฌเคเคฒ เคฎें เคฅा, เคเค เคฒเค เคเคฏी เคिเคธเคธे เคเคธเคो เคाเคซी เค्เคทเคคि เคนुเค। เคจ्เคฏाเคฏाเคฒเคฏ เคจे เคจिเคฐ्เคฃเคฏ เคฆिเคฏा เคि เคฐेเคฒ เคเคฎ्เคชเคจी เคจे เคฐेเคฒเคाเคก़िเคฏों เคे เคเคฒाเคจे เคฎें เคเคตเคถ्เคฏเค เคธเคคเคฐ्เคเคคा เคธे เคाเคฎ เคฒिเคฏा เคฅा เคเคฐ เคเคจ เคฒोเคों เคจे เค เคงिเคจिเคฏเคฎ เคฆ्เคตाเคฐा เคช्เคฐाเคงिเคृเคค เคाเคฐ्เคฏ เคो เคฏुเค्เคคिเคฏुเค्เคค เคฐूเคช เคธे เคिเคฏा เคฅा, เค เคคเคเคต เคเคธเคธे เคนुเค เค्เคทเคคि เคे เคฒिเค เคฆाเคฏी เคจเคนीं เคฅे।
เคช्เคฐเคถ्เคจ 44 เคฎाเคจเคนाเคจि เคธे เค्เคฏा เคคाเคค्เคชเคฐ्เคฏ เคนै ? What is meant by Defamation?
เคเคค्เคคเคฐ- เคฎाเคจเคนाเคจि (Defamation)- เคฎเคจुเคท्เคฏ เคे เคीเคตเคจ เคฎें เคเคธเคी เคธाเคฎाเคिเค เคฎाเคจ เคช्เคฐเคคिเคท्เค ा (Reputation) เคा เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคธ्เคฅाเคจ เคนोเคคा เคนै। เคฏเคฆि เคเคธ เคฎाเคจ เคช्เคฐเคคिเคท्เค ा (Reputation) เคो เคिเคธी เคช्เคฐเคाเคฐ เคธे เคเคाเคค เคชเคนुंเคเคคा เคนै เคคो เคเคธเคे เคฒिเค เคเคธी เคช्เคฐเคाเคฐ เคฌाเคฆ เคฒाเคฏा เคा เคธเคเคคा เคนै। เคिเคธ เคช्เคฐเคाเคฐ เคोเค เค เคชเคจी เคธเคฎ्เคชเคค्เคคि เคो เคนाเคจि เคชเคนुँเคเคจे เคชเคฐ เคฒाเคคा เคนै।
เคฏเคฆि เคเค เคต्เคฏเค्เคคि เคिเคธी เคฆूเคธเคฐे เคต्เคฏเค्เคคि เคธे เค เคจ्เคฏ เคต्เคฏเค्เคคि เคे เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคง เคฎें เค เคธเคค्เคฏ เคคเคฅा เค เคธเคฎ्เคฎाเคจเคเคจเค เคฌाเคคें เคเคนเคคा เคนै เคคो เคตเคน เคฎाเคจเคนाเคจि เคे เคฒिเค เคเคค्เคคเคฐเคฆाเคฏी เค เคนเคฐाเคฏा เคा เคธเคเคคा เคนै। เคिเคธी เคต्เคฏเค्เคคि เคी เคฎाเคจ-เคช्เคฐเคคिเคท्เค ा เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคงी เค เคงिเคाเคฐ เคธเคฎเค्เคฐ เคตिเคถ्เคต เคे เคตिเคฐुเคฆ्เคง เค เคฐ्เคฅाเคค् เคฒोเคเคฌเคจ्เคง (Right-in-rem) เคนोเคคा เคนै।
เคตिเคงिเคถाเคธ्เคค्เคฐी เคกॉเฅฆ เคตिเคจเคซीเคฒ्เคก เคे เค เคจुเคธाเคฐ, Defamation is the publication of a statement which tends to lower a person in the estimation of right thinking members of Society generally, or which tends to make them shun or avoid that person. เค เคฐ्เคฅाเคค् เคिเคธी เคต्เคฏเค्เคคि เคे เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคง เคฎें เคเคธे เคเคฅเคจ เคช्เคฐเคाเคถिเคค เคिเคฏे เคाเคคे เคนैं เคिเคธเคธे เคตเคน เคต्เคฏเค्เคคि เคธเคฎाเค เคे เคตिเคตेเคเคถीเคฒ เคต्เคฏเค्เคคिเคฏों เคी เคฆृเคท्เคि เคธे เคธाเคฎाเคจ्เคฏเคค: เคिเคฐ เคाเคฏ เค เคฅเคตा เคिเคธเคे เคชเคฐिเคฃाเคฎเคธ्เคตเคฐूเคช เคฒोเค เคเคธเคी เคเคชेเค्เคทा เคเคฐเคจे เคฒเคे เคคो เคเคธे เคเคฅเคจ เคो ‘เคฎाเคจเคนाเคจि เคเคนा เคाเคคा เคนै।
เคฎाเคจเคนाเคจि เคे เคตाเคฆ เคฎें เคธเคซเคฒ เคนोเคจे เคे เคฒिเค เคตाเคฆी เคो เคจिเคฎ्เคจเคฒिเคिเคค เคฌाเคคें เคธिเคฆ्เคง เคเคฐเคจी เคเคตเคถ्เคฏเค เคนोเคคी เคนैं –
(เค) เคเคฅเคจ เคฎाเคจเคนाเคจिเคाเคฐเค เคนो।
(เค) เคเคฅเคจ เคा เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคง เคตाเคฆी เคธे เคนो।
(เค) เคเคฅเคจ เคช्เคฐเคाเคถिเคค เคนोเคจा เคाเคนिเค।
เคช्เคฐเคถ्เคจ 45. เคตเค्เคฐोเค्เคคि। Innuendo.
เคเคค्เคคเคฐ- เคตเค्เคฐोเค्เคคि (Innuendo) – เคตเค्เคฐोเค्เคคि เคเคธे เค เคชเคตเคเคจ เคฏा เค เคชเคเคฅเคจ เคो เคเคนเคคे เคนैं เคो เคช्เคฐเคฅเคฎเคฆृเคท्เค्เคฏा เคคो เคช्เคฐเคถंเคธाเคค्เคฎเค เคฒเคเคคे เคนैं เคชเคฐเคจ्เคคु เคฏเคฆि เคเคฅเคจ เคฏा เคตเคเคจ เคตिเคฆ्เคฏเคฎाเคจ เคชเคฐिเคธ्เคฅिเคคिเคฏों เคชเคฐ เคฒाเคू เคนो เคाเคคा เคนै เคคो เคตเคน เค เคชเคฎाเคจเคเคจเค เคฏा เคเคชเคนाเคธाเคค्เคฎเค เคฒเคเคคा เคนै। เคฏเคนाँ เคเคฅเคจเคเคฐ्เคคा เคी เคญाเคทा เคคो เคช्เคฐเคถंเคธाเคค्เคฎเค เคฒเคเคคी เคนै เคชเคฐเคจ्เคคु เคเคธे เคเคฅเคจ เคे เคชीเคे เคเคธเคा เคเคถเคฏ เคฆूเคธเคฐे เคต्เคฏเค्เคคि เคा เค เคชเคฎाเคจ เคเคฐเคจा เคนोเคคा เคนै। เคฏे เคเคฅเคจ เคต्เคฏंเคाเคค्เคฎเค เคเคฅเคจ เคนोเคคे เคนैं, เคตเค्เคฐोเค्เคคि เคเคธे เคเคฅเคจ เคนोเคคे เคนैं เคो เคช्เคฐเคฅเคฎเคฆृเคท्เค्เคฏा เคจिเคฐ्เคฆोเคท เคนो เคธเคเคคे เคนैं। เคเคฌ เค เคชเคตเคเคจ เคฏा เค เคชเคเคฅเคจ เคा เคช्เคฐाเคृเคคिเค เคคเคฅा เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคाเคฐ्เคฏ เค เคชเคฎाเคจเคเคจเค เคจเคนीं เคนोเคคा เคชเคฐเคจ्เคคु เคตाเคฆी เค เคชเคฎाเคจ เคे เคฒिเค เคตाเคฆ เคฒाเคจा เคाเคนเคคा เคนै เคคो เคเคธे เคเคธเคे เค เคชเคตเคเคจ เคฏा เค เคชเคเคฅเคจ เคे เคुเคช्เคค เคคเคฅा เคौเคฃ เค เคฐ्เคฅ เค เคฐ्เคฅाเคค् เคตเค्เคฐोเค्เคคि เคो เคธाเคฌिเคค เคเคฐเคจा เคชเคก़ेเคा เคिเคธเคธे เค เคชเคตเคเคจ เคฏा เค เคชเคเคฅเคจ เค เคชเคฎाเคจเคเคจเค เคนो เคाเคคा เคนै। เคฏเคนाँ เคคเค เคि เคช्เคฐเคถंเคธाเคชूเคฐ्เคฃ เคเคฅเคจ เคญी เคिเคธी เคตिเคถिเคท्เค เคธเคจ्เคฆเคฐ्เคญ เคฎें เค เคชเคฎाเคจเคเคจเค เคนो เคธเคเคคे เคนैं।
‘เค ’ เคเคนเคคा เคนै ‘เคฌ’ เคเค เคเคฎाเคจเคฆाเคฐ เคต्เคฏเค्เคคि เคนै, เคตเคน เคเคญी เคญी เคเคก़ी เคจเคนीं เคुเคฐा เคธเคเคคा। เคฏเคน เคเคฅเคจ เคเคธ เคชเคฐिเคธ्เคฅिเคคि เคฎें เคฒाเคू เคिเคฏा เคाเคคा เคนै เคिเคธเคฎें ‘เคฌ’เคो เคฌेเคเคฎाเคจ เคต्เคฏเค्เคคि เคธเคฎเคा เคाเคคा เคนै เคฏเคน เคเคฅเคจ เค เคชเคฎाเคจเคเคจเค เคนोเคा เคคเคฅा เคเคฅเคจ เคो เคตเค्เคฐोเค्เคคि (Innuendo) เคเคนा เคाเคฏेเคा।
เคช्เคฐเคถ्เคจ 46 เค เคชเคตเคเคจ। Stander.
เคเคค्เคคเคฐ- เค เคชเคตเคเคจ (Slander)-เคिเคธी เคต्เคฏเค्เคคि เคे เคช्เคฐเคคि เคฎाเคจเคนाเคจिเคाเคฐเค เคตเคเคจ เคे เคช्เคฐเคฏोเค เคो เค เคชเคตเคเคจ เคเคนเคคे เคนैं। เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคฐूเคช เคธे เค เคชเคตเคเคจ เคฎौเคिเค เคถเคฌ्เคฆों, เคธंเคेเคคों, เค เคฅเคตा เค เคต्เคฏเค्เคค เคง्เคตเคจिเคฏों เคฆ्เคตाเคฐा เคिเคฏा เคाเคคा เคนै। เคिเคธ เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे เค เคชเคตเคเคจ เคिเคฏा เคाเคคा เคนै, เคตเคน เคฌเคนुเคงा เค เคธ्เคฅाเคฏी เคนोเคคा เคนै। เคเคธเคฒिเค เคเคนा เคเคฏा เคนै เคि เค เคชเคตเคเคจ เคाเคจों เคो เคธเคฎ्เคฌोเคงिเคค เคนोเคคा เคนै เคเคฐ เค เคชเคฒेเค เคจेเคถ เคो เค เคชเคฒेเค เคธ्เคตเคคः เค เคจुเคฏोเค्เคฏ เค เคชเคृเคค्เคฏ เคจเคนीं เคนै। เค เคชเคตเคเคจ เคे เคฎाเคฎเคฒे เคฎें เคตाเคฆी เคो เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคे เคตिเคฐुเคฆ्เคง เคฌाเคฆ เคเคฒाเคจे เคे เคฒिเคฏे เคตिเคถेเคท เค्เคทเคคि เคा เคช्เคฐเคฎाเคฃ เคฆेเคจा เคเคตเคถ्เคฏเค เคนै। เคिเคธी เคต्เคฏเค्เคคि เคी เคช्เคฐเคคिเคท्เค ा เคो เคชเคนुँเคी เคนाเคจि เคฎाเคค्เคฐ เคนी เคเคธे เคฎाเคจเคนाเคจि เคी เคाเคฐ्เคฏเคตाเคนी เคเคฐเคจे เคा เค เคงिเคाเคฐ เคจเคนीं เคช्เคฐเคฆाเคจ เคเคฐเคคी เคนै। เคฎाเคจเคนाเคจिเคाเคฐเค เคเคเคจ เคธे เคตाเคฆी เคो เคตाเคธ्เคคเคตिเค เค्เคทเคคि เคนोเคจा เคเคตเคถ्เคฏเค เคนै, เคो เคฏा เคคो เคเคฐ्เคฅिเค เคนो เคฏा เคिเคธเคा เคฎूเคฒ्เคฏांเคเคจ เคงเคจ เคे เคฐूเคช เคฎें เคिเคฏा เคा เคธเคเคคा เคนो। เค्เคทเคคि เคฆूเคฐเคตเคฐ्เคคी (remote) เคญी เคจเคนीं เคนोเคจी เคाเคนिเคฏे, เคเคฆाเคนเคฐเคฃाเคฐ्เคฅ ‘เค’ ‘เค’ เคे เคธ्เคตाเคฎी ‘เค’ เคธे เคฏเคน เคเคนเคคा เคนै เคि ‘เค’ เค เคชเคจे เคฎाเคฒिเค เคฎเคाเคจ เคे เคฌเคाเคฏा เคिเคฐाเคฏे เคा เคญुเคเคคाเคจ เคिเคฏे เคฌเคैเคฐ เคนी เคฎเคाเคจ เคोเคก़ เคเคฐ เคเคฒा เคเคฏा เคนै, เคเคฐ เคเคธ เคฌाเคค เคชเคฐ เคตिเคถ्เคตाเคธ เคเคฐเคे ‘เค’, ‘เค’ เคो เคจौเคเคฐी เคธे เคจिเคाเคฒ เคฆेเคคा เคนै, เคคो ‘เค’, ‘เค’ เคे เคตिเคฐुเคฆ्เคง เคจुเคเคธाเคจी เคा เคฆाเคตा เคจเคนीं เคเคฐ เคธเคเคคा เคนै, เค्เคฏोंเคि เคเคธी เคนाเคจि เคฆूเคฐเคตเคฐ्เคคी เคนोเคคी เคนै। [เคธ्เคชीเค เคฌเคจाเคฎ เคนाเคेเค, (1904) 1 เคेเฅฆ เคฌीเฅฆ 138]
เคช्เคฐเคถ्เคจ 47. เค เคชเคเคฅเคจ । Libel.
เคเคค्เคคเคฐ- เค เคชเคเคฅเคจ (Libel) — เค เคชเคเคฅเคจ เคฏा เค เคชเคฒेเค เคฎें เคฎाเคจเคนाเคจिเคाเคฐเค เคเคฅเคจ เคा เคिเคธी เคธ्เคฅाเคฏी เคเคตं เคฆिเคाเค เคฆेเคจे เคตाเคฒे เคฐूเคช เคฎें เคช्เคฐเคाเคถเคจ เคिเคฏा เคाเคคा เคนै เคैเคธे, เคฒिเคा เคนुเค, เคเคชा เคนुเค, เคिเคค्เคฐ, เคซोเคो, เคธिเคจेเคฎा, เคซिเคฒ्เคฎ, เคाเคฐ्เคूเคจ เคฏा เคต्เคฏंเค्เคฏ เคिเคค्เคฐ, เคชुเคคเคฒा เคฏा เคिเคธी เคे เคฆเคฐเคตाเคे เคชเคฐ เคुเค เคฒिเคเคเคฐ เคिเคชเคाเคจा เค เคฅเคตा เคเคธे เคนी เคिเคธी เคฐूเคช เคฎें เคนोเคจा เคाเคนिเคฏे। เคฏเคน เคเคนा เคाเคคा เคนै เคि เค เคชเคฒेเค เคंเคों เคो เคธเคฎ्เคฌोเคงिเคค เคिเคฏा เคाเคคा เคนै เคเคฐ เค เคชเคตเคเคจ เคाเคจों เคो เคธเคฎ्เคฌोเคงिเคค เคिเคฏा เคाเคคा เคนै। เคเคธ เคช्เคฐเคाเคฐ เคฌोเคฒเคจे เคตाเคฒी เคซिเคฒ्เคฎ เคฎें เคฎाเคจเคนाเคจिเคाเคฐเค เคตिเคทเคฏ เค เคชเคฒेเค เคนोเคคा เคนै; เคฏूเคธूเคชाเคซ เคฌเคจाเคฎ เคฎेเค्เคฐोเคोเคฒ्เคกเคตाเคเคจ, (1934) 50 เคीเฅฆ เคเคจเฅฆ เคเคฐเฅฆ 581 เคฎेเคฏเคฐ เคे เคฎाเคฎเคฒे เคฎें, Slesser, L..J. เคจे เคเคนा เคि –
“The photographic part of the show is a permanent matter to be seen by the eye and thus a subject of action for libel if defamatory.”
เคช्เคฐोเคซेเคธเคฐ เคตिเคจเคซीเคฒ्เคก เคे เค เคจुเคธाเคฐ เค्เคฐाเคฎोเคซोเคจ เคฎें เคฐिเคाเคฐ्เคก เคिเคฏा เคเคฏा เคฎाเคจเคนाเคจिเคाเคฐเค เคเคฅเคจ เค เคชเคตเคเคจ เคนोเคคा เคนै। เคฒेเคिเคจ เคเคฒिเคฎ, เคฒेเคตिเคธ, เคธाเคฎเคฃ्เคก เคคเคฅा เคชोเคฒเค เคे เค เคจुเคธाเคฐ เคฏเคน เค เคชเคฒेเค เคคเคฅा เค เคชเคตเคเคจ เคฆोเคจों เคी เคถ्เคฐेเคฃी เคฎें เคเคคा เคนै।
เค เคชเคเคฅเคจ เคธ्เคตเคคः เค เคจुเคฏोเค्เคฏ เค เคชเคृเคค्เคฏ เคนै เค เคฐ्เคฅाเคค् เค เคชเคฒेเค เคे เคฎाเคฎเคฒे เคฎें เคตाเคฆी เคो เคตाเคธ्เคคเคตिเค เค्เคทเคคि เคा เคช्เคฐเคฎाเคฃ เคฆेเคจा เคเคตเคถ्เคฏเค เคจเคนीं เคนै। เคต्เคฏเค्เคคि เคी เคช्เคฐเคคिเคท्เค ा เคฎें เคตिเคงिเค เค เคงिเคाเคฐ เคा เคเค्เคฐเคฎเคฃ เคฌिเคจा เคिเคธी เคตाเคธ्เคคเคตिเค เค्เคทเคคि เคนुเค เคญी เค เคจुเคฏोเค्เคฏ เคนोเคคा เคนै।
เคช्เคฐเคถ्เคจ 48 เคตिเคฆ्เคตेเคทเคชूเคฐ्เคฃ เค เคญिเคฏोเคเคจ। Malicious Prosecution.
เคเคค्เคคเคฐ- เคตिเคฆ्เคตेเคทเคชूเคฐ्เคฃ เค เคญिเคฏोเคเคจ – เคตिเคฆ्เคตेเคทเคชूเคฐ्เคฃ เค เคญिเคฏोเคเคจ เคตिเคงिเค เคช्เคฐเค्เคฐिเคฏा เคे เคฆुเคฐुเคชเคฏोเค เคถौเคฐ्เคทเค เคे เค เคจ्เคคเคฐ्เคเคค เคเคคा เคนै เคฆीเคตाเคจी เคช्เคฐเค्เคฐिเคฏा เคเคเคฒी เคนोเคคी เคนै। เคเคธे เคฌाเคฆी เคो เคช्เคฐाเคฐเคฎ्เคญ เคเคฐเคจा เคนोเคคा เคนै। เคเคธเคे เคช्เคฐाเคฐเคฎ्เคญ เคคเคฅा เคธंเคाเคฒเคจ เคा เคเคฐ्เค เคคเคฅा เคฆाเคฏिเคค्เคต เคा เคญाเคฐ เคตाเคฆी เคो เคเค ाเคจा เคชเคก़เคคा เคนै। เค เคคः เคฏเคน เคเคฎ เคธเคฎ्เคญाเคตเคจा เคฐเคนเคคी เคนै เคि เคोเค เคต्เคฏเค्เคคि เคฌिเคจा เคाเคฐเคฃ เคธिเคฐ्เคซ เคตिเคฆ्เคตेเคท เคฏा เคชเคฐेเคถाเคจ เคเคฐเคจे เคे เคเคถเคฏ เคธे เคฆीเคตाเคจी เคช्เคฐเค्เคฐिเคฏा เคा เคธंเคाเคฒเคจ เคिเคธी เคต्เคฏเค्เคคि เคे เคตिเคฐुเคฆ्เคง เคเคฐेเคा। เคชเคฐเคจ्เคคु เคเคชเคฐाเคงिเค เคฏा เคฆाเคฃ्เคกिเค เคช्เคฐเค्เคฐिเคฏा เคा เคธंเคाเคฒเคจ เคธเคฐเคाเคฐ เคฆ्เคตाเคฐा เคธเคฐเคाเคฐी เคเคฐ्เค เคธे เคिเคฏा เคाเคคा เคนै। เคเคธเคฎें เคชीเคก़िเคค เคชเค्เคทเคाเคฐ เคो เคोเค เคเคฐ्เค เคตเคนเคจ เคจเคนीं เคเคฐเคจा เคนोเคคा เคूँเคि เค เคชเคฐाเคง เคธเคฎाเค เคे เคตिเคฐुเคฆ्เคง เคนोเคคा เคนै। เค เคคः เคฐाเค्เคฏ เคा เคฏเคน เคฆाเคฏिเคค्เคต เคนोเคคा เคนै เคि เคตเคน เคตिเคงिเค เคช्เคฐเค्เคฐिเคฏा เคा เคธंเคाเคฒเคจ เคเคฐ เคฆोเคทी เคฏा เค เคชเคฐाเคงी เคो เคจ्เคฏाเคฏाเคฒเคฏ เคे เคฎाเคง्เคฏเคฎ เคธे เคฆเคฃ्เคกिเคค เคเคฐाเคฏे। เคฏเคนाँ เคชीเคก़िเคค เคต्เคฏเค्เคคि เคธिเคฐ्เคซ เค เคชเคฐाเคง เคी เคช्เคฐเคฅเคฎ เคธूเคเคจा เคฆेเคเคฐ เค เคชเคจा เคฆाเคฏिเคค्เคต เคชूเคฐ्เคฃ เคเคฐเคคा เคนै เคเคธเคे เคชเคถ्เคाเคค् เคฐाเค्เคฏ เคธเคฎ्เคชूเคฐ्เคฃ เคช्เคฐเค्เคฐिเคฏा เคा เคเคฐ्เค เคตเคนเคจ เคเคฐเคคी เคนै। เคเคธเคฒिเค เคฏเคน เค เคงिเค เคธเคฎ्เคญाเคตเคจा เคฐเคนเคคी เคนै เคि เคोเค เคต्เคฏเค्เคคि เคिเคธी เค เคจ्เคฏ เคต्เคฏเค्เคคि เคे เคตिเคฐुเคฆ्เคง เคเคชเคฐाเคงिเค เคช्เคฐเค्เคฐिเคฏा เค เคญिเคฏोเคเคจ เคो เคตिเคฆ्เคตेเคทเคคा เคे เคाเคฐเคฃ เคชเคฐेเคถाเคจ เคเคฐเคจे เคे เคเคถเคฏ เคธे เคช्เคฐाเคฐเคฎ्เคญ เคเคฐाเคฏे। เคเคธी เคฆुเคฐुเคชเคฏोเค เคो เคธเคฎाเคช्เคค เคเคฐเคจे เคนेเคคु เคตिเคฆ्เคตेเคทเคชूเคฐ्เคฃ เค เคญिเคฏोเคเคจ เคो เคเค เค เคชเคृเคค्เคฏ เคฎाเคจा เคเคฏा เคนै เคคเคฅा เคिเคธ เคต्เคฏเค्เคคि เคे เคตिเคฐुเคฆ्เคง เคตिเคฆ्เคตेเคทเคคाเคชूเคฐ्เคตเค เคฏा เคชเคฐेเคถाเคจ เคเคฐเคจे เคे เคเคถเคฏ เคธे เค เคญिเคฏोเคเคจ เคช्เคฐाเคฐเคฎ्เคญ เคเคฐाเคคा เคนै เคคเคฅा เคตाเคฆी เคฏเคฆि เค เคจ्เคคिเคฎ เคธเค्เคทเคฎ เคจ्เคฏाเคฏाเคฒเคฏ เคฆ्เคตाเคฐा เคฆोเคท เคฎुเค्เคค เคเคฐ เคฆिเคฏा เคाเคคा เคนै เคคो เคเคธे เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคธे เคช्เคฐเคคिเคเคฐ เคช्เคฐाเคช्เคค เคเคฐเคจे เคा เค เคงिเคाเคฐ เคนोเคा।
เคช्เคฐเคถ्เคจ 49. เค เคคिเคाเคฐ। Trespass.
เคเคค्เคคเคฐ- เค เคคिเคाเคฐ (Trespass) – เคिเคธी เคी เคญूเคฎि, เคญเคตเคจ เคฏा เคชเคฐिเคธเคฐ เคชเคฐ เคฌिเคจा เคिเคธी เคตिเคงिเค เคเคिเคค्เคฏ เคे เค เคจเคงिเคृเคค เคช्เคฐเคตेเคถ เคนी เคญूเคฎि เคे เคช्เคฐเคคि เค เคคिเคाเคฐ เคा เค เคชเคृเคค्เคฏ เคนै। เคญूเคฎि, เคญเคตเคจ เคฏा เคชเคฐिเคธเคฐ เคे เคธाเคฅ เคนเคธ्เคคเค्เคทेเคช เคช्เคฐเคค्เคฏเค्เคท เคคเคฅा เค เคช्เคฐเคค्เคฏเค्เคท เคฆोเคจों เคช्เคฐเคाเคฐ เคธे เคนो เคธเคเคคा เคนै। เคिเคธी เคी เคญूเคฎि เคชเคฐ เคชเคค्เคฅเคฐ เคซेंเคเคจा เคฏा เคिเคธी เคी เคญूเคฎि เคชเคฐ เค เคจเคงिเคृเคค เคฐूเคช เคธे เคฒเคाเคจा เคฏे เคธเคฌ เคญूเคฎि เคे เคช्เคฐเคคि เค เคคिเคाเคฐ เคे เค เคช्เคฐเคค्เคฏเค्เคท เคคเคฅा เคช्เคฐเคค्เคฏเค्เคท เคเคฆाเคนเคฐเคฃ เคนैं เคชเคฐเคจ्เคคु เคตिเคฆ्เคฏुเคค เคเคชूเคฐ्เคคि เคฏा เคเคฒ เคเคชूเคฐ्เคคि เคाเค เคฆेเคจा เคญूเคฎि เคे เคช्เคฐเคคि เค เคคिเคाเคฐ เคจเคนीं เคฎाเคจा เคा เคธเคเคคा। เคญूเคฎि เคे เคช्เคฐเคคि เค เคคिเคाเคฐ เคे เคจिเคฎ्เคจ เคเคตเคถ्เคฏเค เคคเคค्เคต เคนैं –
(1) เคिเคธी เคी เคญूเคฎि, เคญเคตเคจ เคฏा เคชเคฐिเคธเคฐ เคชเคฐ เคช्เคฐเคตेเคถ,
(2) เคฏเคน เคช्เคฐเคตेเคถ เคฌिเคจा เคตिเคงिเค เคเคिเคค्เคฏ เคे เคนो,
(3) เคญूเคฎि เคे เคช्เคฐเคคि เค เคคिเคाเคฐ เคเคฐเคจा เค เคชเคृเคค्เคฏ เคนै,
(4) เคญूเคฎि เคे เคช्เคฐเคคि เค เคคिเคाเคฐ เคธ्เคตเคคः เค เคจुเคฏोเค्เคฏ เคนै।
เคช्เคฐเคถ्เคจ 50. ” เค เคจ्เคคिเคฎ เค เคตเคธเคฐ เคा เคธिเคฆ्เคงाเคจ्เคค।” Last Opportunity Rule.
เคเคค्เคคเคฐ- เค เคจ्เคคिเคฎ เค เคตเคธเคฐ เคा เคธिเคฆ्เคงाเคจ्เคค (Last Opportunity Rule)-เคเคธ เคธिเคฆ्เคงाเคจ्เคค เคे เค เคจुเคธाเคฐ, เคเคนाँ เคตाเคฆी เคเคตं เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคฆोเคจों เคเคชेเค्เคทा เคे เคฒिเค เคฆोเคทी เคนों, เคตเคนाँ เคฆेเคเคจा เคฏเคน เคนोเคा เคि เคเคเคจा เคो เคฌเคाเคจे เคा เค เคจ्เคคिเคฎ เค เคตเคธเคฐ เคिเคธे เคช्เคฐाเคช्เคค เคฅा เคเคฐ เคฏเคฆि เคเคธเคจे เคเคिเคค เคธाเคตเคงाเคจी เคฌเคฐเคคी เคนोเคคी เคคो เคฏเคน เคเคเคจा เคเคिเคค เคจ เคนोเคคी। เคฏเคน เคจिเคฏเคฎ เคตाเคฆी เคเคตं เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคฆोเคจों เคชเคฐ เคธเคฎाเคจ เคฐूเคช เคธे เคฒाเคू เคนोเคคा เคนै।
เคเคธ เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคง เคฎें ‘เคกेเคตिเคธ เคฌเคจाเคฎ เคฎाเคจ’ เคा เคตाเคฆ เคฎเคนเคค्เคตเคชूเคฐ्เคฃ เคนै। เคเค्เคค เคฌाเคฆ เคฎें เคตाเคฆी เคจे เค เคชเคจे เคเคงे เคे เคฆोเคจों เคชैเคฐों เคो เคฌाँเคงเคเคฐ เคธाเคฐ्เคตเคเคจिเค เคฎाเคฐ्เค เคฎें เคเคฐเคจे เคे เคฒिเค เคฒाเคชเคฐเคตाเคนी เคธे เคोเคก़ เคฆिเคฏा। เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เค เคชเคจी เคोเคก़ा เคाเคก़ी เคो เคฌเคก़ी เคคेเคी เคธे เคเคฒा เคฐเคนा เคฅा। เคชเคฐिเคฃाเคฎเคธ्เคตเคฐूเคช เคाเคก़ी เคเคงे เคธे เคเคเคฐा เคเค เคเคฐ เคเคงा เคฎเคฐ เคเคฏा। เคตाเคฆी เคจे เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคे เคตिเคฐुเคฆ्เคง เคจुเคเคธाเคจी เคे เคฒिเค เคตाเคฆ เคฆाเคฏเคฐ เคिเคฏा। เคจ्เคฏाเคฏाเคฒเคฏ เคจे เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคो เคเคชेเค्เคทा เคे เคฒिเค เคเคค्เคคเคฐเคฆाเคฏी เค เคนเคฐाเคฏा, เค्เคฏोंเคि เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคे เคชाเคธ เค เคจ्เคคिเคฎ เค เคตเคธเคฐ เคฅा เคि เคตเคน เคเคिเคค เคธाเคตเคงाเคจी เคฌเคฐเคค เคเคฐ เคเคเคจा เคो เคाเคฒ เคธเคเคคा เคฅा। เคฏเคฆ्เคฏเคชि เคตाเคฆी เคจे เคธाเคฐ्เคตเคเคจिเค เคฎाเคฐ्เค เคชเคฐ เคเคธ เคคเคฐเคน เคเคงे เคो เคเคฐเคจे เคे เคฒिเค เคोเคก़ เคเคฐ เคเคชेเค्เคทाเคชूเคฐ्เคฃ เคाเคฐ्เคฏ เคिเคฏा เคฅा, เคฒेเคिเคจ เคเคธเคा เค เคฐ्เคฅ เคฏเคน เคจเคนीं เคि เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคญी เคฒाเคชเคฐเคตाเคนी เคธे เคाเคฐ्เคฏ เคเคฐे। เคธเคก़เค เคชเคฐ เคाเคก़ी เคเคฒाเคจे เคตाเคฒे เคा เคฏเคน เคเคฐ्เคคเคต्เคฏ เคนोเคคा เคนै เคि เคตเคน เคเคจे เคตाเคฒी เคเคเคจाเคं เคो เคฌเคाเคจे เคे เคฒिเค เคฏुเค्เคคिเคฏुเค्เคค เคธाเคตเคงाเคจी เคฌเคฐเคคे। เค เคคः เค เคชเคจी เคเคชेเค्เคทा เคे เคฌाเคตเคूเคฆ เคญी เคตाเคฆी เคो เคจ्เคฏाเคฏाเคฒเคฏ เคจे เคจुเคเคธाเคจी เคฆिเคฒाเคฏी। เค्เคฏोंเคि เคเคเคจा เคो เคฌเคाเคจे เคा เค เคจ्เคคिเคฎ เค เคตเคธเคฐ เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคो เคฅा เคเคฐ เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคจे เคเคिเคค เคธाเคตเคงाเคจी เคจ เคฌเคฐเคค เคเคฐ เคเคเคจा เคो เคเคเคจे เคฆिเคฏा, เค เคคः เคตเคน เคเคชेเค्เคทा เคे เคฒिเค เคเคค्เคคเคฐเคฆाเคฏी เคฅा।
เคช्เคฐเคถ्เคจ 51. “เคฆेเคตी เคृเคค्เคฏ” เคो เคชเคฐिเคญाเคทिเคค เคीเคिเค। Define “Act of God”.
เคเคค्เคคเคฐ – เคฆैเคตी เคृเคค्เคฏ (Act of God)-เคธเคฐ เคซ्เคฐेเคกเคฐिเค เคชोเคฒเค เคจे เคฆैเคตी เคृเคค्เคฏ เคी เคชเคฐिเคญाเคทा เคเคธ เคช्เคฐเคाเคฐ เคฆी เคนै-Act of God is an operation of natural forces so unexpected that no human skill could reasonably be expected to anticipate it. (เคฆैเคตी เคृเคค्เคฏ เคช्เคฐाเคृเคคिเค เคถเค्เคคिเคฏों เคे เค เคช्เคฐเคค्เคฏाเคถिเคค เคชเคฐिเคाเคฒเคจ เคो เคเคนเคคे เคนैं เคिเคจเคो เคฎเคจुเคท्เคฏ เคธाเคงाเคฐเคฃ เคฌुเคฆ्เคงि เคा เคช्เคฐเคฏोเค เคเคฐเคे เคชूเคฐ्เคตाเคจुเคฎाเคจ เคจเคนीं เคเคฐ เคธเคเคคा เคนै।)
เคฆैเคตी เคृเคค्เคฏ เคा เคฌเคाเคต เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคตाเคนเค เคो เคญी เคช्เคฐाเคช्เคค เคนो เคธเคเคคा เคนै เคिเคจ्เคคु เคเคธे เคฏเคน เคธिเคฆ्เคง เคเคฐเคจा เคชเคก़ेเคा เคि เคฆुเคฐ्เคเคเคจा เคฌिเคจा เคिเคธी เคฎाเคจเคตीเคฏ เคนเคธ्เคคเค्เคทेเคช เคे เคคเคฅा เคช्เคฐाเคृเคคिเค เคाเคฐเคฃों เคธे เคเคी เคคเคฅा เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคฆूเคฐเคฆเคฐ्เคถिเคคा เคเคตं เคธाเคตเคงाเคจी เคธे เคฌเคाเคฏी เคจเคนीं เคा เคธเคเคคी เคฅी।
‘เคฆैเคตी เคृเคค्เคฏ เคเค เคเคिเคค เคช्เคฐเคคिเคฐเค्เคทा (Defence) เคนै। เคเคธ เคคเคฐ्เค เคो เคเค ोเคฐ เคฆाเคฏिเคค्เคต (Strict Liability) เค เคฐ्เคฅाเคค् เคฐाเคเคฒैเคฃ्เคก्เคธ เคฌเคจाเคฎ เคซ्เคฒैเคเคฐ, เคे เคจिเคฏเคฎ เคे เค เคจ्เคคเคฐ्เคเคค เคเค เคตैเคง เคช्เคฐเคคिเคฐเค्เคทा เคे เคฐूเคช เคฎें เคฎाเคจा เคเคฏा เคนै। เคिเคจ्เคคु เคเคงुเคจिเค เคाเคฒ เคฎें เคเคธ เคฌเคाเคต เคी เคชเคฐिเคงि เคฌเคนुเคค เคนी เคธीเคฎिเคค เคนोเคคी เคा เคฐเคนी เคนै เค्เคฏोंเคि เคตैเค्เคाเคจिเค เคเคตिเคท्เคाเคฐों เคเคตं เคเคชเคเคฐเคฃों เคी เคธเคนाเคฏเคคा เคธे เค เคฌ เคเคธी เคฆुเคฐ्เคเคเคจा เคे เคฌाเคฐे เคฎें เคชूเคฐ्เคตเค्เคाเคจ เคนो เคाเคคा เคนै เคिเคจเคे เคฌाเคฐे เคฎें เคช्เคฐाเคीเคจ เคाเคฒ เคฎें เคญเคตिเคท्เคฏเคตाเคฃी เคจเคนीं เคी เคा เคธเคเคคी เคฅी।
เคฆैเคตीเคृเคค्เคฏ เคी เคช्เคฐเคคिเคฐเค्เคทा เคे เคฒिเค เคฆो เคฌाเคคें เคเคตเคถ्เคฏเค เคนैं –
(1) เคช्เคฐाเคृเคคिเค เคถเค्เคคिเคฏों เคा เคाเคฐ्เคฏ เคเคฐเคจा; เคคเคฅा
(2) เคเคเคจा เค เคธाเคงाเคฐเคฃ เคนो เค เคฐ्เคฅाเคค् เคเคธी เคจ เคนो เคिเคธเคा เคชूเคฐ्เคตाเคจुเคฎाเคจ เคिเคฏा เคा เคธเคเคคा เคนै।
เคช्เคฐเคถ्เคจ 52. เคเคเคจा เคธ्เคตเคฏं เคช्เคฐเคฎाเคฃ เคนै’ เคा เคธिเคฆ्เคงाเคจ्เคค เค्เคฏा เคนै? What is ‘Res Ipsa Loquitur.”
เคเคค्เคคเคฐ- เคเคเคจा เคธ्เคตเคฏं เคช्เคฐเคฎाเคฃ เคนै (Res Ipsa Loquitur)—เคเคธे เคญी เคुเค เคฎाเคฎเคฒे เคนोเคคे เคนैं เคिเคจเคฎें เคตाเคฆी เคो เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคी เคเคฐ เคธे เคเคชेเค्เคทा เคธाเคฌिเคค เคจเคนीं เคเคฐเคจी เคชเคก़เคคी เคนै เคตเคฐเคจ् เคเคธ เคฌाเคค เคी เคเคชเคงाเคฐเคฃा เคเคฐ เคฒी เคाเคคी เคนै เคि เคคाเคค्เคตिเค เคชเคฐिเคธ्เคฅिเคคिเคฏों เคฎें เคเคธเคी เคเคฐ เคธे เคเคชेเค्เคทा เคนुเค เคฅी। เคเคธे ”เคช्เคฐเคค्เคฏเค्เคทเคฎ् เคिเคฎ् เคช्เคฐเคฎाเคฃเคฎ्’ เคธिเคฆ्เคงाเคจ्เคค เคे เคจाเคฎ เคธे เคญी เคाเคจा เคाเคคा เคนै। เค เคฐ्เคฅाเคค् เคुเค เคชเคฐिเคธ्เคฅिเคคिเคฏों เคฎें เคฆुเคฐ्เคเคเคจा เคธ्เคตเคฏं เคนी เค เคชเคจी เคเคนाเคจी เค เคชเคจी เคुเคฌाเคจी เคเคนเคคी เคนै เคเคฐ เคตाเคฆी เคो เคจ्เคฏाเคฏाเคฒเคฏ เคे เคธเคฎเค्เคท เคेเคตเคฒ เคเคจ เคคเคฅ्เคฏों เคो เคนी เคฆे เคฆेเคจा เคชเคฐ्เคฏाเคช्เคค เคนोเคคा เคนै เคिเคจเคฎें เคเคเคจा เคเคी เคฅी।
เคช्เคฐเคถ्เคจ 53. เคฎाเคจเคธिเค เคเคाเคค เคे เคฒिเค เคจुเคเคธाเคจी เคชเคฐ เคธंเค्เคทेเคช เคฎें เคเคฐ्เคा เคเคฐें। Explain briefly on Damages of Nervous Shock.
เค เคฅเคตा (or) เคคंเคค्เคฐिเคीเคฏ เคเคाเคค। Nervous shock.
เคเคค्เคคเคฐ- เคฎाเคจเคธिเค เคเคाเคค เคे เคฒिเค เคจुเคเคธाเคจी (Damages of Nervous Shock) – เคฎाเคจเคธिเค เคเคाเคค เคธे เคคाเคค्เคชเคฐ्เคฏ เคฎाเคจเคธिเค เคธเคฆเคฎें เค เคฅเคตा เคญाเคตเคจाเคค्เคฎเค เคธंเคคाเคช เคธे เคนै। เคเคฌ เคिเคธी เคต्เคฏเค्เคคि เคी เค เคธाเคตเคงाเคจी เค เคฅเคตा เค เคชเคृเคค्เคฏ เคธे เคฎाเคจเคธिเค เคธंเคคाเคช เคนोเคคा เคนै, เคฎाเคจเคตीเคฏ เคญाเคตเคจाเคं เคो เค ेเคธ เคชเคนुँเคเคคी เคนै เค เคฅเคตा เคธเคฆเคฎे เคธे เคถเคฐीเคฐ เคो เค เคจ्เคฏ เคช्เคฐเคाเคฐ เคी เคชीเคก़ा เคชเคนुँเคเคคी เคนै เคคो เคเคธे เคฎाเคจเคธिเค เคเคाเคค (Nervous Shock) เคเคนเคคे เคนैं เคเคฐ เคฎाเคจเคธिเค เคเคाเคค เคो เคช्เคฐाเคช्เคค เคนुเค เคต्เคฏเค्เคคि เคจुเคเคธाเคจी เคा เคฆाเคตा เคเคฐ เคธเคเคคा เคนै। เคเคธ เคช्เคฐเคाเคฐ เคे เคธंเคคाเคช เคธे เคถाเคฐीเคฐिเค เคชीเคก़ा เค เคฅเคตा เคเคท्เค เคญी เคเคค्เคชเคจ्เคจ เคนो เคธเคเคคा เคนै เคเคฐ เคเคธा เคต्เคฏเค्เคคि เคจुเคเคธाเคจी เคชा เคธเคเคคा เคนै।
เคช्เคฐเคถ्เคจ 54 เคฎोเคเคฐ เคฏाเคจ เค เคงिเคจिเคฏเคฎ, 1988 เคे เคคเคนเคค เคฎृเคค्เคฏु เคฏा เคธ्เคฅाเคฏी เคจिःเคถเค्เคคเคคा เคे เคฒिเค เคช्เคฐเคคिเคเคฐ เคे เคฆाเคตा เคा เค เคงिเคाเคฐ เคा เคธंเค्เคทेเคช เคฎें เคตเคฐ्เคฃเคจ เคเคฐें।
เคเคค्เคคเคฐ- เค เคงिเคจिเคฏเคฎ เคी เคงाเคฐा 141 (1) เคे เค เคงीเคจ เคช्เคฐเคคिเคเคฐ เคे เคฆाเคตे เคा เค เคงिเคाเคฐ เคเคธ เค เคงिเคจिเคฏเคฎ เคे เคฏा เคคเคค्เคธเคฎเคฏ เคช्เคฐเคตृเคค्เคค เคिเคธी เคเคธ เคตिเคงि เคे เค เคงीเคจ เคช्เคฐเคคिเคเคฐ เคे เคฒिเค เคฆाเคตा เคเคฐเคจे เคे เคिเคธी เค เคงिเคाเคฐ เคे เค เคคिเคฐिเค्เคค เคนोเคा। เคเคชเคงाเคฐा (1) เคฎें เคिเคธी เคฌाเคค เคे เคนोเคคे เคนुเค เคญी, เคเคนाँ เคिเคธी เคต्เคฏเค्เคคि เคी เคฎृเคค्เคฏु เคฏा เคธ्เคฅाเคฏी เคจिःเคถเค्เคคเคคा เคे เคฌाเคฐे เคฎें เคงाเคฐा 150 เคे เค เคงीเคจ เคช्เคฐเคคिเคเคฐ เคฆेเคจे เคตाเคฒा เคฆाเคฏी เคต्เคฏเค्เคคि เคค्เคฐुเคि เคे เคธिเคฆ्เคงाเคจ्เคค เคชเคฐ เค เคงिเคाเคฐ เคे เค เคจुเคธเคฐเคฃ เคฎें เคช्เคฐเคคिเคเคฐ เคฆेเคจे เคे เคฒिเค เคญी เคฆाเคฏी เคนै เคตเคนाँ เคเคธ เคช्เคฐเคाเคฐ เคฆाเคฏी เคต्เคฏเค्เคคि เคช्เคฐเคฅเคฎ เคตเคฐ्เคฃिเคค เคช्เคฐเคคिเคเคฐ เคा เคธंเคฆाเคฏ เคเคฐेเคा เคเคฐ เคเคนाँ เคช्เคฐเคฅเคฎ เคตเคฐ्เคฃिเคค เคช्เคฐเคคिเคเคฐ เคी เคฐเคเคฎ เคฆ्เคตिเคคीเคฏ เคตเคฐ्เคฃिเคค เคช्เคฐเคคिเคเคฐ เคी เคฐเคเคฎ เคธे เคเคฎ เคนै เคตเคนाँ เคตเคน เคช्เคฐเคฅเคฎ เคตเคฐ्เคฃिเคค เคช्เคฐเคคिเคเคฐ เคे เค เคคिเคฐिเค्เคค เคฆ्เคตिเคคीเคฏ เคตเคฐ्เคฃिเคค เคช्เคฐเคคिเคเคฐ เคा เคेเคตเคฒ เคเคคเคจा เคธंเคฆाเคฏ เคเคฐเคจे เคे เคฒिเค เคฆाเคฏी เคนोเคा, เคो เคตเคฐ्เคฃिเคค เคช्เคฐเคคिเคเคฐ เคธे เค เคงिเค เคนै। เคถिเคตाเคी เคฆเคฏाเคจू เคชाเคिเคฒ เคฌเคจाเคฎ เคเคค्เคคเคฎ เคोเคฐे, เคเฅฆ เคเคเฅฆ เคเคฐเฅฆ (1991) เคเคธเฅฆ เคธीเฅฆ 1769 เคे เคฌाเคฆ เคฎें เคเค เคชेเค्เคฐोเคฒ เคैंเค 3 เคฌเคे เคฐाเคค เคฎें เคธเคก़เค เคชเคฐ เคชเคฒเค เคเค। เคฆुเคฐ्เคเคเคจा เคे 4 เคเคฃ्เคे เคे เคฌाเคฆ เคเคाเคเค เคตिเคธ्เคซोเค เคนो เคเคฏा เคिเคธเคธे เคเค เคต्เคฏเค्เคคि เคी เคฎृเคค्เคฏु เคนो เคเค। เคชिเคिเคถเคจเคฐों เคจे เคฆเคฒीเคฒ เคฆो เคि เคฆुเคฐ्เคเคเคจा 4:30 เคเคฃ्เคे เคฌाเคฆ เคเคी เคฅी เคเคฐ เคฏเคน เคฎोเคเคฐ เคฏाเคจ เคे เคช्เคฐเคฏोเค เคธे เคเคค्เคชเคจ्เคจ เคนोเคจे เคตाเคฒी เคฆुเคฐ्เคเคเคจा เคจเคนीं เคฅी เค เคคः เคตे เคเคธเคे เคฒिเค เคฆाเคฏी เคจเคนीं เคฅे।
เคจ्เคฏाเคฏाเคฒเคฏ เคจे เค เคญिเคจिเคฐ्เคงाเคฐिเคค เคिเคฏा เคि เคฆुเคฐ्เคเคเคจा เคฎोเคเคฐ เคฏाเคจ เคे เคช्เคฐเคฏोเค เคธे เคนी เคนुเค เคฅी เค เคคः เคชिเคीเคถเคจเคฐ เคตाเคฆी เคो เคจुเคเคธाเคจी เคฆेเคจे เคे เคฒिเค เคฆाเคฏी เคนै। เค्เคฐเค เคธे เคญिเคก़เคเคฐ เคเคฒเค เคाเคจे เคเคฐ เคชเคก़े เคฐเคนเคจे เคे เคฌाเคตเคूเคฆ เคตเคน เคฎोเคเคฐ เคฏाเคจ เคนी เคฐเคนเคคा เคนै เคเคฐ เคตिเคธ्เคซोเค เคเคฐ เคเค เคฒเคเคจे เคฎें เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคง เคนै।
เคช्เคฐเคถ्เคจ 55 “เคฎोเคเคฐ เคฏाเคจ เค เคงिเคจिเคฏเคฎ, 1988 เคे เค เคจ्เคคเคฐ्เคเคค ‘เคฆोเคท เคฐเคนिเคค เคฆाเคฏिเคค्เคต เคी เคต्เคฏाเค्เคฏा เคीเคिเค। Explain ‘No fault Hability’ under Motor Vehicles Act, 1988.
เคเคค्เคคเคฐ- เคฎोเคเคฐ เคฏाเคจ เค เคงिเคจिเคฏเคฎ เคी เคงाเคฐा 140 เคเคคिเคชเคฏ เคฎाเคฎเคฒों เคฎें เคค्เคฐुเคि เคे เคฌिเคจा เคฆाเคฏिเคค्เคต” เคे เคเค เคจเคฏे เคฆाเคฏिเคค्เคต เคा เคธृเคเคจ เคเคฐเคคी เคนै। เคญाเคฐเคค เคे เคเค्เคเคคเคฎ เคจ्เคฏाเคฏाเคฒเคฏ, เค เคจेเค เคเค्เค เคจ्เคฏाเคฏाเคฒเคฏों เคคเคฅा เคตिเคงि เคเคฏोเค เคจे เคค्เคฐुเคि เคे เคฌिเคจा เคฆाเคฏिเคค्เคต เคे เคธिเคฆ्เคงाเคจ्เคค เคो เคฎोเคเคฐเคฏाเคจ เค เคงिเคจिเคฏเคฎ เคฎें เคธเคฎाเคตिเคท्เค เคเคฐเคจे เคी เคธिเคซाเคฐिเคถ เคी เคฅी। เคงाเคฐा 140 เคฏเคน เคเคชเคฌเคจ्เคงिเคค เคเคฐเคคी เคนै เคि เคฏเคฆि เคฎोเคเคฐ เคฏाเคจों เคे เคช्เคฐเคฏोเค เคฎें เคนुเค เคฆुเคฐ्เคเคเคจा เคे เคชเคฐिเคฃाเคฎเคธ्เคตเคฐूเคช เคिเคธी เคต्เคฏเค्เคคि เคी เคฎृเคค्เคฏु เคนो เคाเคคी เคนै เคคो เคฏाเคจ เคे เคธ्เคตाเคฎी เคो 50,000 เคฐुเคชเคฏे เคी เคจिเคฏเคค เคฐाเคถि เคช्เคฐเคคिเคเคฐ เคे เคฐूเคช เคฎें เคฆेเคจा เคนोเคा เคเคฐ เคฏเคฆि เคिเคธी เคต्เคฏเค्เคคि เคो เคोเค เคธ्เคฅाเคฏी เคจिःเคถเค्เคคเคคा เคนो เคाเคคी เคนै เคคो เคเคธे เคเคธे เคต्เคฏเค्เคคि เคो 25,000 เคฐुเคชเคฏे เคी เคจिเคฏเคค เคฐเคเคฎ เคช्เคฐเคคिเคเคฐ เคे เคฐूเคช เคฎें เคฆेเคจा เคนोเคा। เคเคธ เคงाเคฐा เคे เค เคงीเคจ เคช्เคฐเคคिเคเคฐ เคे เคฒिเค เคिเคธी เคฆाเคตे เคฎें เคฆाเคตेเคฆाเคฐ เคो เคฏเคน เคธाเคฌिเคค เคเคฐเคจा เคเคฐूเคฐी เคจเคนीं เคนै เคि เคฆुเคฐ्เคเคเคจा เคฏाเคจ เคे เคธ्เคตाเคฎी เคฏा เคाเคฒเค เคी เคเคฐ เคธे เคिเคธी เคฆोเคทเคชूเคฐ्เคฃ เคृเคค्เคฏ, เคเคชेเค्เคทा เคฏा เคต्เคฏเคคिเค्เคฐเคฎ เคे เคाเคฐเคฃ เคนुเค เคฅी।
เคช्เคฐเคถ्เคจ 56. ‘เคเคชเคญोเค्เคคा’ เคो เคชเคฐिเคญाเคทिเคค เคीเคिเค। Define Consumer.
เคเคค्เคคเคฐ- เคเคชเคญोเค्เคคा (Consumer)– เคเคชเคญोเค्เคคा เคธंเคฐเค्เคทเคฃ เค เคงिเคจिเคฏเคฎ, 2019 เคी เคงाเคฐा 2 (7) เคे เค เคจ्เคคเคฐ्เคเคค เคเคชเคญोเค्เคคा เคो เคชเคฐिเคญाเคทिเคค เคिเคฏा เคเคฏा เคนै। เคเคธ เคชเคฐिเคญाเคทा เคे เค เคจुเคธाเคฐ เคเคชเคญोเค्เคคा เคตเคน เคต्เคฏเค्เคคि เคนै เคो เคिเคธी เคเคธे เคช्เคฐเคคिเคซเคฒ (เคฎूเคฒ्เคฏ) เคे เคฒिเค เคोเค เคตเคธ्เคคु เค्เคฐเคฏ เคเคฐเคคा เคนै เคคเคฅा เคเคธเคा เคเคชเคฏोเค เคเคฐเคคा เคนै เคिเคธเคा (เคช्เคฐเคคिเคซเคฒ เคा) –
(1) เคธंเคฆाเคฏ เคिเคฏा เคเคฏा เคนै (เคฎूเคฒ्เคฏ เคฆे เคฆिเคฏा เคเคฏा เคนै); เคฏा
(2) เคฎूเคฒ्เคฏ เคฆेเคจे เคा เคตเคเคจ เคฆिเคฏा เคเคฏा เคนै; เคฏा
(3) เคฎूเคฒ्เคฏ เค ंเคถเคค: เคฆिเคฏा เคเคฏा เคนै เคฏा
(4) เคฎूเคฒ्เคฏ เค ंเคถเคคः เคฆेเคจे เคा (เคธंเคฆाเคฏ เคा) เคตเคเคจ เคฆिเคฏा เคเคฏा เคนै, เคฏा
(5) เคो เคเคธ्เคฅเคिเคค เคธंเคฆाเคฏ เคชเคฆ्เคงเคคि เคे เค เคจ्เคคเคฐ्เคเคค เคฎाเคฒ เค्เคฐเคฏ เคเคฐเคคा เคนै।
เคเคธ เคช्เคฐเคाเคฐ เคเคชเคญोเค्เคคा เคตเคน เคต्เคฏเค्เคคि เคญी เคนै เคिเคธเคจे เคเคชเคฐ्เคฏुเค्เคค เคตिเคงि เคธे เคฎाเคฒ เคคो เค्เคฐเคฏ เคจเคนीं เคिเคฏा เคนै เคชเคฐเคจ्เคคु เคिเคธ เคต्เคฏเค्เคคि เคจे เคเคชเคฐ्เคฏुเค्เคค เคตिเคงि เคธे เคฎूเคฒ्เคฏ (เคช्เคฐเคคिเคซเคฒ) เคा เคญुเคเคคाเคจ เคเคฐ เคฎाเคฒ เค्เคฐเคฏ เคिเคฏा เคนै, เคเคธเคे เค เคจुเคฎोเคฆเคจ เคชเคฐ เคตเคธ्เคคु เคा เคช्เคฐเคฏोเค เคเคฐเคคा เคนै। เคชเคฐเคจ्เคคु เคฏเคฆि เคोเค เคต्เคฏเค्เคคि เคिเคธी เคฎाเคฒ เคा เค्เคฐเคฏ เคธ्เคตเคฏं เคे เคช्เคฐเคฏोเค เคเคฐเคจे เคนेเคคु เคจเคนीं เคเคฐเคคा เคคเคฅा เคฎाเคฒ เคा เค्เคฐเคฏ เคตाเคฃिเค्เคฏिเค เคเคฆ्เคฆेเคถ्เคฏ เคे เคฒिเค เคเคฐเคคा เคนै, เคตเคน เคต्เคฏเค्เคคि เคเคชเคญोเค्เคคा เคจเคนीं เคนै। เคธंเค्เคทेเคช เคฎें เคฏเคฆि เคोเค เคต्เคฏเค्เคคि เคिเคธी เคตเคธ्เคคु เคा เค्เคฐเคฏ เคจเคนीं เคเคฐเคคा เคฏा เคธेเคตा เคिเคฐाเคฏे เคชเคฐ เคจเคนीं เคฒेเคคा เคชเคฐเคจ्เคคु เคตเคธ्เคคु เคो เค्เคฐเคฏ เคเคฐเคจे เคตाเคฒे เคต्เคฏเค्เคคि เคฏा เคธेเคตा เคो เคญाเคก़े เคชเคฐ เคฒेเคจे เคตाเคฒे เคต्เคฏเค्เคคि เคे เค เคจुเคฎोเคฆเคจ เคชเคฐ เคฎाเคฒ (เคตเคธ्เคคु) เคฏा เคธेเคตा เคा เคเคชเคฏोเค เคเคฐเคคा เคนै, เคตเคน เคต्เคฏเค्เคคि เคญी เคเคชเคญोเค्เคคा เคนोเคा।
เคช्เคฐเคถ्เคจ 57. เคเคชเคญोเค्เคคा เคตिเคตाเคฆ। Consumer dispute.
เคเคค्เคคเคฐ- เคเคชเคญोเค्เคคा เคตिเคตाเคฆ (Consumer dispute)- เคเคชเคญोเค्เคคा เคธंเคฐเค्เคทเคฃ เค เคงिเคจिเคฏเคฎ, 2019 เคी เคงाเคฐा 2 (8) เคे เค เคจुเคธाเคฐ เคเคชเคญोเค्เคคा เคตिเคตाเคฆ เคธे เคคाเคค्เคชเคฐ्เคฏ เคเคธ เคตिเคตाเคฆ เคธे เคนै เคเคฌ เคตเคน เคต्เคฏเค्เคคि เคिเคธเคे เคตिเคฐुเคฆ्เคง เคชเคฐिเคตाเคฆ เคिเคฏा เคเคฏा เคนै, เคชเคฐिเคตाเคฆ เคฎें เค เคจ्เคคเคฐ्เคตिเคท्เค เค เคญिเคเคฅเคจों เคธे เคเคจ्เคाเคฐ เคเคฐเคคा เคนै เคฏा เคเคจเคा เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆ เคเคฐเคคा เคนै। เคเคธे เค เคญिเคเคฅเคจ เคจिเคฎ्เคจเคฒिเคिเคค เคช्เคฐเคाเคฐ เคे เคนैं –
(1) เคชเคฐिเคตाเคฆ เคต्เคฏाเคชाเคฐी เคे เค เคจुเคिเคค เคต्เคฏाเคชाเคฐ เคช्เคฐเคฅा เคे เคตिเคฐुเคฆ्เคง เคนोเคจा เคाเคนिเค เคिเคธเคे เคชเคฐिเคฃाเคฎเคธ्เคตเคฐूเคช เคชเคฐिเคตाเคฆी เคो เค्เคทเคคि เคฏा เคนाเคจि เคชเคนुँเคी เคนो। (ii) เคฎाเคฒ เคฎें เคค्เคฐुเคि เคฏा เคธेเคตा เคฎें เคเคฎी เคธे เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคงिเคค เคชเคฐिเคตाเคฆ เคเคค्เคฏाเคฆि।
เคช्เคฐเคถ्เคจ 58 เคेเคจ्เคฆ्เคฐीเคฏ เคเคชเคญोเค्เคคा เคธंเคฐเค्เคทเคฃ เคชเคฐिเคทเคฆ् เคे เคเค เคจ เคी เคต्เคฏाเค्เคฏा เคเคฐें। Discuss the establishment of Central Consumer Protection Council.
เคเคค्เคคเคฐ- เคेเคจ्เคฆ्เคฐीเคฏ เคเคชเคญोเค्เคคा เคธंเคฐเค्เคทเคฃ เคชเคฐिเคทเคฆ् (Central Consumer Protection Council) – เคेเคจ्เคฆ्เคฐीเคฏ เคเคชเคญोเค्เคคा เคธंเคฐเค्เคทเคฃ เคชเคฐिเคทเคฆ् เคธे เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคงिเคค เคช्เคฐाเคตเคงाเคจ เคเคชเคญोเค्เคคा เคธंเคฐเค्เคทเคฃ เค เคงिเคจिเคฏเคฎ, 2019 เคी เคงाเคฐा 3 เคธे เคงाเคฐा 5 เคคเค เคฎें เคฆिเคฏे เคเคฏे เคนैं।
เคงाเคฐा เฅฉ เคे เค เคจुเคธाเคฐ, เคेเคจ्เคฆ्เคฐीเคฏ เคธเคฐเคाเคฐ เค เคงिเคธूเคเคจा เคाเคฐी เคเคฐเคे เคเค เคेเคจ्เคฆ्เคฐीเคฏ เคเคชเคญोเค्เคคा เคธंเคฐเค्เคทเคฃ เคชเคฐिเคทเคฆ् เคจाเคฎเค เคชเคฐिเคทเคฆ् เคा เคเค เคจ เคเคฐेเคी। เคेเคจ्เคฆ्เคฐीเคฏ เคเคชเคญोเค्เคคा เคธंเคฐเค्เคทเคฃ เคชเคฐिเคทเคฆ् เคा เคตเคฐ्เคท เคฎें เคเคฎ เคธे เคเคฎ เคเค เค เคงिเคตेเคถเคจ เคนोเคจा เค เคจिเคตाเคฐ्เคฏ เคนै। เคชเคฐเคจ्เคคु เคเคตเคถ्เคฏเคเคคाเคจुเคธाเคฐ เคเคธ เคชเคฐिเคทเคฆ् เคे เคเค เคธे เค เคงिเค เค เคงिเคตेเคถเคจ เคนो เคธเคเคคे เคนैं।
เคेเคจ्เคฆ्เคฐीเคฏ เคเคชเคญोเค्เคคा เคธंเคฐเค्เคทเคฃ เคชเคฐिเคทเคฆ् เคฎें เคจिเคฎ्เคจเคฒिเคिเคค เคธเคฆเคธ्เคฏ เคนोंเคे –
(1) เคेเคจ्เคฆ्เคฐीเคฏ เคธเคฐเคाเคฐ เคे เคเคชเคญोเค्เคคा เคฎाเคฎเคฒे เคे เคตिเคญाเค เคा เคฎเคจ्เคค्เคฐी เคो เคชเคฐिเคทเคฆ् เคा เค เคง्เคฏเค्เคท เคนोเคा।
(2) เคเคชเคญोเค्เคคा เคนिเคคों เคा เคช्เคฐเคคिเคจिเคงिเคค्เคต เคเคฐเคจे เคตाเคฒे เคธเคฐเคाเคฐी เคคเคฅा เคैเคฐ เคธเคฐเคाเคฐी เคธเคฆเคธ्เคฏ เคเคคเคจी เคธंเค्เคฏा เคฎें เคธเคฆเคธ्เคฏ เคฎเคจोเคจीเคค เคिเคฏे เคाเคฏेंเคे เคिเคคเคจी เคธंเค्เคฏा เคेเคจ्เคฆ्เคฐीเคฏ เคธเคฐเคाเคฐ เคจिเคฐ्เคงाเคฐिเคค เคเคฐे।
เคงाเคฐा 5 เคेเคจ्เคฆ्เคฐीเคฏ เคเคชเคญोเค्เคคा เคธंเคฐเค्เคทเคฃ เคชเคฐिเคทเคฆ् เคे เคเคฆ्เคฆेเคถ्เคฏ เคे เคฌाเคฐे เคฎें เคนै। เคเคธ เคงाเคฐा เคे เค เคจुเคธाเคฐ, เคेเคจ्เคฆ्เคฐीเคฏ เคเคชเคญोเค्เคคा เคธंเคฐเค्เคทเคฃ เคชเคฐिเคทเคฆ् เคा เคเคฆ्เคฆेเคถ्เคฏ เคเคชเคญोเค्เคคा เคे เค เคงिเคाเคฐों เคा เคธंเคตเคฐ्เคฆ्เคงเคจ เคคเคฅा เคธंเคฐเค्เคทเคฃ เคเคฐเคจा เคนोเคा।
เคช्เคฐเคถ्เคจ 59. เคिเคฒा เคเคชเคญोเค्เคคा เคซोเคฐเคฎ। District Consumer Forum.
เคเคค्เคคเคฐ – เคिเคฒा เคเคชเคญोเค्เคคा เคซोเคฐเคฎ (District Consumer Forum)– เคเคชเคญोเค्เคคा เคธंเคฐเค्เคทเคฃ เค เคงिเคจिเคฏเคฎ, 2019 เคी เคงाเคฐा 28 เคे เค เคจ्เคคเคฐ्เคเคค เคช्เคฐเคค्เคฏेเค เคिเคฒे เคฎें เคเค เคिเคฒा เคเคชเคญोเค्เคคा เคซोเคฐเคฎ เคी เคธ्เคฅाเคชเคจा เคฐाเค्เคฏ เคธเคฐเคाเคฐ เคฆ्เคตाเคฐा เคिเคฏे เคाเคจे เคा เคช्เคฐाเคตเคงाเคจ เคนै। เคฐाเค्เคฏ เคธเคฐเคाเคฐ เคฏเคฆि เคเคिเคค เคธเคฎเคे เคคो เคเค เคिเคฒे เคฎें เคเค เคธे เค เคงिเค เคिเคฒा เคเคชเคญोเค्เคคा เคซोเคฐเคฎ เคी เคธ्เคฅाเคชเคจा เคเคฐ เคธเคेเคी।
เคिเคฒा เคเคชเคญोเค्เคคा เคซोเคฐเคฎ (เคชीเค ) เคा เค เคง्เคฏเค्เคท เคตเคนी เคต्เคฏเค्เคคि เคนो เคธเคेเคा เคो เคिเคธी เคिเคฒा เคจ्เคฏाเคฏाเคฒเคฏ เคा เคจ्เคฏाเคฏाเคงीเคถ เคนै, เคฏा เคिเคธी เคिเคฒा เคจ्เคฏाเคฏाเคงीเคถ เคนोเคจे เคी เคฏोเค्เคฏเคคा เคฐเคเคคा เคนै। เคिเคฒा เคเคชเคญोเค्เคคा เคซोเคฐเคฎ เคे เค เคจ्เคฏ เคฆो เคธเคฆเคธ्เคฏों เคी เคจिเคฏुเค्เคคि เคिเคจ्เคนीं เคเคธे เคต्เคฏเค्เคคिเคฏों เคฎें เคธे เคी เคाเคฏेเคी เคो เคฏोเค्เคฏ, เคธเคค्เคฏเคจिเคท्เค ा เคคเคฅा เคช्เคฐเคคिเคท्เค ा เคตाเคฒे เคต्เคฏเค्เคคि เคนोंเคे เคคเคฅा เคिเคจเคฎें เค เคฐ्เคฅเคถाเคธ्เคค्เคฐ, เคตिเคงि, เคตाเคฃिเค्เคฏ, เคฒेเคा, เคเคฐ्เคฎ เคฏा เคช्เคฐเคถाเคธเคจ เคा เคชเคฐ्เคฏाเคช्เคค เค्เคाเคจ เคคเคฅा เค เคจुเคญเคต เคนोเคा เคฏा เคเคธเคธे เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคงिเคค เคाเคฐ्เคฏ เคเคฐเคจे เคी เคฏोเค्เคฏเคคा เคนोเคी। เคเคจ เคฆो เคธเคฆเคธ्เคฏों เคฎें เคธे เคเค เคฎเคนिเคฒा เคนोเคจा เคเคตเคถ्เคฏเค เคนै।
เคช्เคฐเคค्เคฏेเค เคिเคฒा เคเคชเคญोเค्เคคा เคซोเคฐเคฎ เคो เค เคชเคจे เคिเคฒे เคे เคธ्เคฅाเคจीเคฏ เคธीเคฎा เคธे เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคงिเคค เคเคจ เคตिเคตाเคฆों เคชเคฐ เคจिเคฐ्เคฃเคฏ เคा เค เคงिเคाเคฐ เคนोเคा เคिเคจเคฎें เคฎाเคฒ เคฏा เคธेเคตा เคा เคฎूเคฒ्เคฏ เคคเคฅा เคฆाเคตा เคช्เคฐเคคिเคเคฐ เคเค เคเคฐोเคก़ เคธे เค เคงिเค เคจเคนीं เคนै। เคเคธ เคช्เคฐเคाเคฐ เคिเคฒा เคเคชเคญोเค्เคคा เคซोเคฐเคฎ เคी เคเคฐ्เคฅिเค เค्เคทेเคค्เคฐाเคงिเคाเคฐिเคคा เค เคเคฐोเคก़ เคฐुเคชเคฏे เคคเค เคนै।
เคिเคฒा เคเคชเคญोเค्เคคा เคซोเคฐเคฎ เคा เคช्เคฐเคค्เคฏेเค เคธเคฆเคธ्เคฏ เคชाँเค เคตเคฐ्เคท เคी เคธเคฎเคฏाเคตเคงि เคฏा เคชैंเคธเค เคตเคฐ्เคท เคी เคเคฏु เคคเค เคฏा เคเคจเคฎें เคธे เคो เคชเคนเคฒे เคนो, เค เคชเคจे เคชเคฆ เคชเคฐ เคฐเคนेเคा।
เคช्เคฐเคถ्เคจ 60. เคเคชเคญोเค्เคคाเคตाเคฆ เค्เคฏा เคนै? What is Consumerism?
เคเคค्เคคเคฐ- เคเคชเคญोเค्เคคाเคตाเคฆ- เคเคชเคญोเค्เคคाเคตाเคฆ เคเคชเคฒเคฌ्เคง เคงเคจ เคฎें เคฎाเคฒ เคी เคเคฐीเคฆ เคธे เค เคงिเค เคธเคจ्เคคुเคท्เคि เคช्เคฐाเคช्เคค เคเคฐเคจे เคฎें เคเคชเคญोเค्เคคा เคी เคฎเคฆเคฆ เคเคฐेเคा, เคเคจ्เคนें เคช्เคฐเคคिเคธ्เคชเคฐ्เคฆ्เคงाเคค्เคฎเค เคฆเคฐों เคชเคฐ เคญी เคฌिเคจा เค เคจเคซेเคฏเคฐ เค्เคฐेเคก เคช्เคฐैเค्เคिเคธ เคฎाเคฒ เคช्เคฐाเคช्เคค เคเคฐเคจे เคฎें เคธเคนाเคฏเค เคนोเคा, เคเคจ्เคนें เค เคชเคจे เค เคงिเคाเคฐों เคी เคธเคฎ्เคฏเค् เคाเคจเคाเคฐी เคฆेเคा, เคถिเค्เคทिเคค เคเคฐेเคा। เคเคจเคे เคนिเคคों เคी เคธीเคฎा เคฌเคคाเคเคा เคเคตं เคเคจเคธे เคธเคเค เคฐเคนเคจे เคा เคเคชाเคฏ เคญी เคธुเคाเคฏेเคा। เคญाเคฐเคคीเคฏ เคธंเคตिเคงाเคจ เคा เค เคจुเค्เคेเคฆ 21 เคช्เคฐเคค्เคฏेเค เคต्เคฏเค्เคคि เคो เคฎूเคฒเคญूเคค เค เคงिเคाเคฐ, เคीเคตเคจ, เคต เคตैเคाเคฐिเค เคธ्เคตเคคเคจ्เคค्เคฐเคคा เคช्เคฐเคฆाเคจ เคเคฐเคคा เคนै। เคเคธ เคชเคฆाเคตเคฒी เคो เคต्เคฏाเคชเค เค เคฐ्เคฅों เคฎें เคฒिเคฏा เคाเคจा เคाเคนिเค। เคीเคตเคจ เคे เคฒिเค เคाเคจे-เคชीเคจे, เคเคฒเคจे-เคซिเคฐเคจे, เค เคฎเคจ เคैเคจ เคธे เคฐเคนเคจे, เคธ्เคตाเคธ्เคฅ्เคฏ เคธुเคตिเคงाเคฏें เคช्เคฐเคฆाเคจ เคเคฐเคจे เคฎें เคिเคธी เคช्เคฐเคाเคฐ เคा เค เคตเคฐोเคง เคจเคนीं เคนोเคจा เคाเคนिเค। เค เคจुเค्เคेเคฆ 19 (1) เคญी เคช्เคฐเคค्เคฏेเค เคต्เคฏเค्เคคि เคो เคฎเคจเคाเคนे เคตृเคค्เคคिเค เคต्เคฏाเคชाเคฐ, เคाเคฐोเคฌाเคฐ เคเคฐเคจे เคे เค เคงिเคाเคฐ เคी เคाเคฐเคฃ्เคी เคฆेเคคा เคนै। เคฒेเคिเคจ เคเคธเคे เคฆुเคฐुเคชเคฏोเค เคชเคฐ เคญी เค เคตเคฐोเคง เคฒเคाเคคा เคนै เคिเคธเคธे เคि เคธाเคฎाเคจ्เคฏ เคฒोเคों เคे เคต्เคฏเคตเคนाเคฐ เคชเคฐ เคเคธเคा เคตिเคชเคฐीเคค เคช्เคฐเคญाเคต เคจ เคชเคก़ เคธเคे।
เคช्เคฐเคถ्เคจ 61. เคชเคฐिเคตाเคฆ เคธे เค्เคฏा เคธเคฎเคเคคे เคนैं? What do you understand by Complaint?
เคเคค्เคคเคฐ- เคชเคฐिเคตाเคฆ (Complaint)— เคเคชเคญोเค्เคคा เคธंเคฐเค्เคทเคฃ เค เคงिเคจिเคฏเคฎ, 1986 เคी เคงाเคฐा 2 (6) เคे เค เคจ्เคคเคฐ्เคเคค เคชเคฐिเคตाเคฆी เคฆ्เคตाเคฐा เคฒिเคिเคค เคฐूเคช เคธे เคจिเคฎ्เคจเคฒिเคिเคค เคे เคฌाเคฐे เคฎें เคฒเคाเคฏे เคเคฏे เคเคฐोเคช เคชเคฐिเคตाเคฆ เคนोเคคे เคนैं –
(1) เคिเคธी เคต्เคฏाเคชाเคฐी (เคฏा เคธेเคตा เคช्เคฐเคฆाเคจ เคเคฐเคจे เคตाเคฒे เคต्เคฏเค्เคคि เคฆ्เคตाเคฐा) เค เคจुเคिเคค เคต्เคฏाเคชाเคฐ เค เคฅเคตा เคช्เคฐเคคिเคฌเคจ्เคงिเคค เคต्เคฏाเคชाเคฐ เคช्เคฐเคฅा เคा เคเคชเคฏोเค เคिเคฏा เคเคฏा เคนै;
(2) เคเคธเคे เคฆ्เคตाเคฐा เค्เคฐเคฏ เคिเคฏा เค เคฅเคตा เค्เคฐเคฏ เคเคฐเคจे เคे เคฒिเค เคธเคนเคฎเคค เคฎाเคฒ เคฎें เคเค เคฏा เค เคงिเค เคค्เคฐुเคिเคฏाँ เคนैं;
(3) เคเคธเคे เคญाเคก़े เคชเคฐ เคฒी เคเคฏी เคฏा เคเคชเคญोเคिเคคा เค เคฅเคตा เคญाเคก़े เคชเคฐ เคฒिเคฏे เคाเคจे เคฏा เคเคชเคฏोเค เคिเคฏे เคाเคจे เคे เคฒिเค เคธเคนเคฎเคค เคธेเคตाเคं เคฎें เคिเคธी เคญी เคช्เคฐเคाเคฐ เคी เคोเค เคเคฎी เคนै;
(4) เคต्เคฏाเคชाเคฐी เคฏा เคธेเคตा เคช्เคฐเคฆाเคจ เคเคฐเคจे เคตाเคฒे เคต्เคฏเค्เคคि เคจे เคชเคฐिเคตाเคฆ เคฎें เคตเคฐ्เคिเคค เคฎाเคฒ เคฏा เคธेเคตा เคे เคฒिเค เคเคธ เคฎूเคฒ्เคฏ เคธे เค เคงिเค เคฎूเคฒ्เคฏ เคฒिเคฏा เคนै –
(เค) เคिเคธे เคคเคค्เคธเคฎเคฏ เคช्เคฐเคตृเคค्เคค เคिเคธी เคตिเคงि เคฆ्เคตाเคฐा เคฏा เคเคธเคे เค เคงीเคจ เคจिเคฏเคค เคिเคฏा। เคเคฏा เคนै;
(เค) เคिเคธे เคเคธे เคฎाเคฒ เคฏा เคเคธे เคฎाเคฒ เคो เค เคจ्เคคเคฐ्เคตिเคท्เค เคเคฐเคจे เคตाเคฒे เคिเคธी เคชैเคेเค เคชเคฐ เคธंเคช्เคฐเคฆเคฐ्เคถिเคค เคिเคฏा เคเคฏा เคนै;
(เค) เคिเคธे เคคเคค्เคธเคฎเคฏ เคช्เคฐเคตृเคค्เคค เคिเคธी เคตिเคงि เคฆ्เคตाเคฐा เคฏा เคเคธเคे เค เคงीเคจ เคเคธเคे เคฆ्เคตाเคฐा เคช्เคฐเคฆเคฐ्เคถिเคค เคी เคเค เคฎूเคฒ्เคฏ เคธूเคी เคชเคฐ เคธंเคช्เคฐเคฆเคฐ्เคถिเคค เคिเคฏा เคเคฏा เคนै;
(เค) เคिเคธ เคชเคฐ เคชเค्เคทเคाเคฐों เคे เคฎเคง्เคฏ เคธเคนเคฎเคคि เคนुเค เคนै:
(5) เคฎाเคฒ เคो เคि เคเคชเคฏोเค เคे เคธเคฎเคฏ เคीเคตเคจ เคต เคธुเคฐเค्เคทा เคे เคฒिเค เคोเคिเคฎ เคชूเคฐ्เคฃ เคนै, เคो –
(เค) เคเคธ เคธเคฎเคฏ เคช्เคฐเคตृเคค्เคค เคिเคธी เคตिเคงि เคฆ्เคตाเคฐा เคฏा เคเคธเคे เค เคงीเคจ, เคเคธे เคฎाเคฎเคฒों เคธे เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคงिเคค เคिเคธी เคฎाเคจเค เคैเคธे เค เคจुเคชाเคฒเคจ เคिเคฏा เคाเคจा เค เคชेเค्เคทिเคค เคนै, เคे เคเคฒ्เคฒंเคเคจ เคฎें:
(เค) เคฏเคฆि เคต्เคฏाเคชाเคฐी เคธเคฎ्เคฏเค् เคคเคค्เคชเคฐเคคा เคธे เคฏเคน เคाเคจ เคธเคเคคा เคฅा เคि เคเคธ เคช्เคฐเคाเคฐ เคช्เคฐเคธ्เคคाเคตिเคค เคฎाเคฒ เคเคจ เคธाเคงाเคฐเคฃ เคे เคฒिเค เค เคธुเคฐเค्เคทिเคค เคนै;
เคเคจ เคธाเคงाเคฐเคฃ เคे เคตिเค्เคฐเคฏ เคे เคฒिเค เคช्เคฐเคธ्เคคाเคตिเคค เคिเคฏा เคाเคคा เคนै।
(6) เคธेเคตा เคो เคि เคเคชเคฏोเค เคे เคธเคฎเคฏ เคเคจเคธाเคงाเคฐเคฃ เคे เคीเคตเคจ เคคเคฅा เคธुเคฐเค्เคทा เคे เคฒिเค เคोเคिเคฎเคชूเคฐ्เคฃ เคนै เคฏा เคเคธเคे เคोเคिเคฎเคชूเคฐ्เคฃ เคนोเคจे เคी เคธเคฎ्เคญाเคตเคจा เคนै, เคो เคเคธी เคธेเคตा เคช्เคฐเคฆाเคจ เคเคฐเคจे เคตाเคฒे เคต्เคฏเค्เคคि เคฆ्เคตाเคฐा เคช्เคฐเคธ्เคคाเคตिเคค เคिเคฏा เคाเคคा เคนै, เคिเคธे เคเคธा เคต्เคฏเค्เคคि เคธเคฎ्เคฏเค् เคคเคค्เคชเคฐเคคा เคธे เคเคธเคे เคीเคตเคจ เคคเคฅा เคธुเคฐเค्เคทा เคे เคฒिเค เคนाเคจिเคाเคฐเค เคाเคจ เคธเคเคคा เคฅा।
เคช्เคฐเคถ्เคจ 62. เค เคจुเคिเคค เคต्เคฏाเคชाเคฐ เคต्เคฏเคตเคนाเคฐ เค्เคฏा เคนै? What is Unfair Trade Practice?
เคเคค्เคคเคฐ- เค เคจुเคिเคค เคต्เคฏाเคชाเคฐ เคต्เคฏเคตเคนाเคฐ (Unfair Trade Practice)- เคเคชเคญोเค्เคคा เคธंเคฐเค्เคทเคฃ เค เคงिเคจिเคฏเคฎ, 2019 เคी เคงाเคฐा 2 (47) เคे เค เคจुเคธाเคฐ, “เค เคจुเคिเคค เคต्เคฏाเคชाเคฐिเค เคต्เคฏเคตเคนाเคฐ” เคธे เคคाเคค्เคชเคฐ्เคฏ เคिเคธी เคฎाเคฒ เคी เคฌिเค्เคฐी, เคช्เคฐเคฏोเค เคฏा เคเคชूเคฐ्เคคि เคी เคตृเคฆ्เคงि เคे เคฒिเค เค เคฅเคตा เคธेเคตाเคं เคो เคช्เคฐเคฆाเคจ เคเคฐเคจे เคे เคฒिเค เคจिเคฎ्เคจ เคो เคถाเคฎिเคฒ เคเคฐเคคे เคนुเค เค เคชเคจाเคฏा เคเคฏा เคोเค เค เคจुเคिเคค เคคเคฐीเคा เคฏा เค เคจुเคिเคค เคงोเคाเคงเฅी, เคฎौเคिเค เคฐूเคช เคธे เคฏा เคฒिเคिเคค เคฐूเคช เคธे เคฏा เคช्เคฐเคเค เค เคญिเคตेเคฆเคจ เคी เคช्เคฐเคฅा เคฆ्เคตाเคฐा เคिเคธเคฎें เคจिเคฎ्เคจ เคฌाเคคें เคถाเคฎिเคฒ เคนों
(i) เคฏเคน เคूเค ा เค เคญिเคเคฅเคจ เคि เคोเค เคฎाเคฒ เคตिเคถिเคท्เค เคฎाเคจเค, เคुเคฃ, เคธंเคฐเคเคจा, เคिเคธ्เคฎ เคฏा เคช्เคฐเคคिเคฎाเคจ เคा เคนै।
(ii) เคฏเคน เคूเค ा เคช्เคฐเคคिเคจिเคงाเคจ เคนै เคि เคธेเคตाเคँ เคตिเคถिเคท्เค เคธ्เคคเคฐ, เคुเคฃ เคฏा เคถ्เคฐेเคฃी เคी เคนैं;
(iii) เคฏเคน เคช्เคฐเคคिเคจिเคงाเคจ เคเคฐเคคा เคนै เคि เคเคธी เคตเคธ्เคคु เคฏा เคธेเคตा เคा เคोเค เคช्เคฐเคฏोเคเคจ, เค เคจुเคฎोเคฆเคจ เคฏा เคธเคฎ्เคฌเคฆ्เคงเคคा เคช्เคฐाเคช्เคค เคนै เคเคฌเคि เคตिเค्เคฐेเคคा เคฏा เคช्เคฐเคฆाเคฏเคเคฐ्เคคा เคो เคตเคน เคตाเคธ्เคคเคต เคช्เคฐाเคช्เคค เคจ เคนो।
(iv) เคिเคธी เคตเคธ्เคคु เคฏा เคธेเคตाเคं เคे เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคง เคฎें เคเคจเคी เคเคตเคถ्เคฏเคเคคा เคต เคเคชเคฏोเคिเคคा เคे เคฌाเคฌเคค เคเคฒเคค เคฏा เคญ्เคฐाเคฎเค เคช्เคฐเคคिเคจिเคงाเคจ เคเคฐเคคा เคนै।
(v) เคฆूเคธเคฐे เคต्เคฏเค्เคคि เคो เคตเคธ्เคคु เคฏा เคธेเคตा เคฏा เคต्เคฏाเคชाเคฐ เคे เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคง เคฎें เคญ्เคฐाเคฎเค เคฏा เคฎिเคฅ्เคฏा เคคเคฅ्เคฏ เคฆेเคคा เคนै।
เคช्เคฐเคถ्เคจ 63. เคธเคฎเคธ्เคฏाเคฏें। Problems.
เคธเคฎเคธ्เคฏा 1. ‘เค ’ เคเคฐ ‘เคฌ’ เคธंเคฒเค्เคจ เคญूเคฎि เคे เคธ्เคตाเคฎी เคฅे। ‘เคฌ’ เคจे เค เคชเคจी เคญूเคฎि เคชเคฐ เคเค เคคाเคฒाเคฌ เคฌिเคจा เคฌाँเคง เคฌเคจाเค เคนी เคोเคฆा เคिเคธเคी เคฎिเค्เคी เคคाเคฒाเคฌ เคे เคाเคฐों เคคเคฐเคซ เคฐเค เคฆिเคฏा। เค เคงिเค เคฌเคฐเคธाเคค เคนोเคจे เคชเคฐ ‘เค ’ เคी เคญूเคฎि เคชเคฐ เคฎिเค्เคी เคซैเคฒ เคเคฏी เคिเคธเคธे ‘เค ’ เคी เคซเคธเคฒ เคो เคจुเคเคธाเคจ เคนुเค। ‘เค ’ เคจे เคซเคธเคฒ เคी เคจुเคเคธाเคจी เคे เคฒिเค เคตाเคฆ เคธंเคธ्เคฅिเคค เคिเคฏा। เค्เคฏा ‘เค ’ เคे เคจुเคเคธाเคจी เคा เคตाเคฆ เคธ्เคตीเคाเคฐ เคिเค เคाเคจे เคฏोเค्เคฏ เคนै?
เคเคค्เคคเคฐ- เคเคชเคฐोเค्เคค เคธเคฎเคธ्เคฏा เคे เคคเคฅ्เคฏों เคे เค เคง्เคฏเคฏเคจ เคे เคเคงाเคฐ เคชเคฐ เคฏเคน เคเคนा เคा เคธเคเคคा เคนै เคि ‘เค ’ เคा เคจुเคเคธाเคจी เคा เคตाเคฆ เคธ्เคตीเคाเคฐ เคिเคฏे เคाเคจे เคฏोเค्เคฏ เคจเคนीं เคนै เคเคฐ ‘เคฌ’ เคจुเคเคธाเคจी เคा เคญुเคเคคाเคจ เคเคฐเคจे เคे เคฒिเค เคฆाเคฏी เคจเคนीं เคนै เค्เคฏोंเคि เคเคธเคा เคชूเคฐ्เคตाเคจुเคฎाเคจ เคจเคนीं เคिเคฏा เคा เคธเคเคคा เคฅा। เคช्เคฐเคธ्เคคुเคค เคธเคฎเคธ्เคฏा เค เคชเคृเคค्เคฏ เคตिเคงि เคे เคฏुเค्เคคिเคฏुเค्เคค เคชूเคฐ्เคตाเคจुเคฎाเคจ เคा เคฎाเคชเคฆเคฃ्เคก เคชเคฐ เคเคงाเคฐिเคค เคนै। เคเคธ เคฎाเคชเคฆเคฃ्เคก เคे เค เคจुเคธाเคฐ เคตเคน เค्เคทเคคि เคฆूเคฐเคธ्เคฅ เคจเคนीं เคฎाเคจी เคाเคฏेเคी เคเคฐ เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคเคจ เคธเคญी เคจुเคเคธाเคจों เคे เคฒिเค เคฆाเคฏी เคนोเคा เคो เคจुเคเคธाเคจ เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคे เคเคธे เคाเคฐ्เคฏ เคธे เคนुเค เคนै เคिเคธเคा เค เคจुเคฎाเคจ เคเค เคตिเคตेเคเคถीเคฒ เคต्เคฏเค्เคคि เคे เคฆ्เคตाเคฐा เคिเคฏा เคा เคธเคเคคा เคฅा। เคเคธ เคฎाเคชเคฆเคฃ्เคก เคो เคธเคฐ्เคตเคช्เคฐเคฅเคฎ เคฐिเคिเคฌी เคฌเคจाเคฎ เคนिเคตिเค เคे เคฌाเคฆ เคฎें เคฒाเคू เคिเคฏा เคเคฏा। เคจ्เคฏाเคฏเคฎूเคฐ्เคคि เคตैเคฐเคจ เคจे เคตिเคाเคฐ เคต्เคฏเค्เคค เคिเคฏा เคि เคฏเคฆि เคฎैं เคฆोเคทเคชूเคฐ्เคฃ เคाเคฐ्เคฏ เคเคฐเคคा เคนूं เคคो เคเคจเคธे เคชैเคฆा เคนोเคจे เคตाเคฒे เคเคจ्เคนों เคชเคฐिเคฃाเคฎों เคे เคฒिเค เคฆाเคฏी เคนोเคंเคा เคिเคธเคा เคฏुเค्เคคिเคฏुเค्เคค เคฐूเคช เคธे เคฎेเคฐे เคฆ्เคตाเคฐा เคชूเคฐ्เคตाเคจुเคฎाเคจ เคिเคฏा เคा เคธเคเคคा เคฅा।
เคธเคฎเคธ्เคฏा 2. ‘เค ’ เคเคฐ ‘เคฌ’ เคเค เคเคธे เคृเคค्เคฐिเคฎ เคธूเคค เคฎें เคเคชเคก़ा เคฌเคจाเคคे เค เคฐเคนे เคนैं เคिเคธเคा เคฎें เคเคค्เคชाเคฆเคจ เคญाเคฐเคค เคฎें เคेเคตเคฒ ‘เคธ’ เคเคฎ्เคชเคจी เคเคฐเคคी เคนै। ‘เคฆ’ เคญी ‘เคธ’ เคे เคเคธ เคृเคค्เคฐिเคฎ เคธूเคค्เคฐ เคธे เคเคชเคก़ा เคฌเคจाเคจा เคเคฐเคฎ्เคญ เคเคฐ เคฆेเคคा เคนै। ‘เคฆ’ เคे เคเคธ เคเคค्เคชाเคฆเคจ เคो เคฌเคจ्เคฆ เคเคฐเคจे เคे เคเคฆ्เคฆेเคถ्เคฏ เคธे ‘เค ’ เคเคฐ ‘เคฌ’, ‘เคธ’ เคे เคृเคค्เคฐिเคฎ เคธूเคค्เคฐ เคे เคธाเคฐे เคเคค्เคชाเคฆเคจ เคो 5 เคธाเคฒ เคคเค เคเคฐीเคฆ เคฒेเคจे เคे เคฒिเค เคเค เคธंเคตिเคฆा เคเคฐ เคฒेเคคे เคนैं। เค्เคฏा ‘เคฆ’ เคिเคธी เค เคชเคृเคค्เคฏ เคे เคฒिเค ‘เค ’, ‘เคฌ’ เคเคฐ ‘เคธ’ เคे เคตिเคฐुเคฆ्เคง เคตाเคฆ เคเคฒा เคธเคเคคा เคนै?
เคเคค्เคคเคฐ- เคเคชเคฐोเค्เคค เคธเคฎเคธ्เคฏा เคे เคตिเคถ्เคฒेเคทเคฃ เคธे เคฏเคน เคนै เคि ‘เคฆ’, ‘เค ’, ‘เคฌ’ เคเคฐ ‘เคธ’ เคे เคตिเคฐुเคฆ्เคง เคोเค เคตाเคฆ เคจเคนीं เคเคฒा เคธเคเคคा เคนै เค्เคฏोंเคि ‘เคฆ’ เคो เคोเค เคตिเคงिเค เค्เคทเคคि เคจเคนीं เคนुเค เคนै เค เคฐ्เคฅाเคค् ‘เคฆ’ เคे เคिเคธी เคตिเคงिเค เค เคงिเคाเคฐ เคा เค เคคिเคฒंเคเคจ ‘เค ’, ‘เคฌ’ เคเคฐ ‘เคธ’ เคจे เคจเคนीं เคिเคฏा เคนै।
เค เคชเคृเคค्เคฏ เคा เคตाเคฆ เคเคฒाเคจे เคे เคฒिเค เคตाเคฆी เคो เคคीเคจ เคฌाเคคें เคธिเคฆ्เคง เคเคฐเคจी เคชเคก़เคคी เคนैं –
(1) เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคा เคाเคฐ्เคฏ เคฆोเคทเคชूเคฐ्เคฃ เคนै;
(2) เคตाเคฆी เคो เคตिเคงिเค เค्เคทเคคि เคนुเค เคนै; เคเคฐ
(3) เคตाเคฆी เคो เคตाเคฆ เคฒाเคจे เคा เค เคงिเคाเคฐ เคนै।
เคเคธ เคช्เคฐเคाเคฐ เคฏเคน เคเคฐ เค เคงिเค เคธ्เคชเคท्เค เคนै เคि ‘เคฆ’, ‘เค ’, ‘เคฌ’ เคเคฐ ‘เคธ’ เคे เคตिเคฐुเคฆ्เคง เคिเคธी เค เคชเคृเคค्เคฏ เคा เคตाเคฆ เคจเคนीं เคเคฒा เคธเคเคคा เคนै।
เคช्เคฐเคธ्เคคुเคค เคธเคฎเคธ्เคฏा เคे เคธเคจ्เคฆเคฐ्เคญ เคฎें เคฎुเคเคฒ เคธ्เคीเคฎเคถिเคช เคเคฎ्เคชเคจी เคฌเคจाเคฎ เคเคฎเฅฆ เค्เคฐेเคเคฐ เคा เคตाเคฆ เคเคฒ्เคฒेเคเคจीเคฏ เคนै-เคตाเคฆी เคเคฎ्เคชเคจी เคो เคต्เคฏाเคชाเคฐिเค เค्เคทेเคค्เคฐ เคธे เคฌाเคนเคฐ เคเคฐเคจे เคे เคฒिเค เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคเคนाเค เคเคฎ्เคชเคจिเคฏों เคจे เคฎाเคฒ เคญाเคก़े เคी เคฆเคฐ เคฎें เคญाเคฐी เคूเค เคฆे เคฆी เคนै। เคตाเคฆी เคो เคญी เค เคชเคจे เคฎाเคฒ เคญाเคก़े เคฎें เคเคฎी เคเคฐเคจी เคชเคก़ी เคिเคธเคธे เคเคธे เคญाเคฐी เคนाเคจि เคนुเค। เคเคธเคจे เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคเคฎ्เคชเคจी เคชเคฐ เคตाเคฆ เคธंเคธ्เคฅिเคค เคिเคฏा। เคจिเคฐ्เคฃीเคค เคนुเค เคि เคธ्เคตเคธ्เคฅ เคต्เคฏाเคชाเคฐिเค เคช्เคฐเคคिเคฏोเคिเคคा เคธे เคนोเคจे เคตाเคฒी เคนाเคจि เค เคจुเคฏोเค्เคฏ เคจเคนीं เคนोเคคी เคนै เค्เคฏोंเคि เคเคธเคธे เคตाเคฆी เคे เคตिเคงिเค เค เคงिเคाเคฐ เคा เค เคคिเค्เคฐเคฎเคฃ เคจเคนीं เคนोเคคा।
เคธเคฎเคธ्เคฏा 3. เคตाเคฆी เคคเคฅा เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคชเคก़ोเคธी เคฅे। เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคจे เค เคชเคจी เคญूเคฎि เคชเคฐ เคเค เคธ्เคตเคคเคจ्เคค्เคฐ เค ेเคेเคฆाเคฐ เคฆ्เคตाเคฐा เคเค เคเคฒाเคถเคฏ เคा เคจिเคฐ्เคฎाเคฃ เคเคฐाเคฏा। เคธ्เคตเคคเคจ्เคค्เคฐ เค ेเคेเคฆाเคฐ เคी เคเคฒเคคी เคธे เคเคฒाเคถเคฏ เคे เคจीเคे เคुเค เคเคก्เคขे เคोเคก़ เคฆिเคฏे เคเคฏे। เคเคฌ เคเคฒाเคถเคฏ เคฎें เคชाเคจी เคญเคฐा เคเคฏा เคคो เคเคธเคे เคจीเคे เคเคก्เคขों เคธे เคชाเคจी เคจिเคเคฒ เคเคฐ เคตाเคฆी เคी เคญूเคฎि เคชเคฐ เคเคฏा เคिเคธเคธे เคตाเคฆी เคे เคชौเคงों เคो เค्เคทเคคि เคนुเค। เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคจे เคคเคฐ्เค เคฆिเคฏा เคि เคूँเคि เคจिเคฐ्เคฎाเคฃ เคธ्เคตเคคเคจ्เคค्เคฐ เค ेเคेเคฆाเคฐ เคฆ्เคตाเคฐा เคเคฐाเคฏा เคเคฏा เคฅा เคคเคฅा เคเคธे เคเคฒाเคถเคฏ เคे เคจीเคे เคเคก्เคขों เคा เค्เคाเคจ เคจเคนीं เคฅा เค เคคः เคตเคน เคเคค्เคคเคฐเคฆाเคฏी เคจเคนीं เคฅा เคคเคฐ्เค เคธเคนिเคค เคเคค्เคคเคฐ เคฆीเคिเค।
เคเคค्เคคเคฐ- เคช्เคฐเคธ्เคคुเคค เคธเคฎเคธ्เคฏा เคे เคคเคฅ्เคฏ เคฐाเคฏเคฒैเคฃ्เคก เคฌเคจाเคฎ เคซ्เคฒेเคเคฐ, (1968) เคเคฒเฅฆ เคเคฐเฅฆ เฅฉ เคเคเฅฆ เคเคฒเฅฆ 330 เคจाเคฎเค เคคเคฅ्เคฏ เคธे เคฎिเคฒเคคे เคนैं। เคเคธ เคตाเคฆ เคฎें เคนाเคเคธ เคเคซ เคฒाเคเคธ เคจे เคंเค्เคฒैเคฃ्เคก เคे เคเค्เคธเคेเคเคฐ เคจ्เคฏाเคฏाเคฒเคฏ เคฆ्เคตाเคฐा เคช्เคฐเคคिเคชाเคฆिเคค เคเค ोเคฐ เคฆाเคฏिเคค्เคต เคे เคธिเคฆ्เคงाเคจ्เคค เคो เคฎाเคจ्เคฏเคคा เคฆी। เคฏเคน เคธเคฎเคธ्เคฏा เคช्เคฐเคคिเคจिเคงाเคฏो เคฆाเคฏिเคค्เคต เคे เคธिเคฆ्เคงाเคจ्เคค เคे เคเค เค เคชเคตाเคฆ เคा เคตเคฐ्เคฃเคจ เคเคฐเคคी เคนै। เคช्เคฐเคคिเคจिเคงाเคฏी เคฆाเคฏिเคค्เคต เคे เค เคจ्เคคเคฐ्เคเคค เคเค เคธ्เคตाเคฎी เคธिเคฐ्เคซ เค เคชเคจे เคธेเคตเค เคฆ्เคตाเคฐा เคिเค เคเค เค เคชเคृเคค्เคฏ เคे เคชเคฐिเคฃाเคฎों เคे เคฒिเค เคเคค्เคคเคฐเคฆाเคฏी เคนोเคคा เคนै เคคเคฅा เคตเคน เคธ्เคตเคคเคจ्เคค्เคฐ เค ेเคेเคฆाเคฐ เคฆ्เคตाเคฐा เคिเค เคเค เคाเคฐ्เคฏ เคे เคชเคฐिเคฃाเคฎों เคे เคฒिเค เคเคค्เคคเคฐเคฆाเคฏी เคจเคนीं เคนोเคคा। เคชเคฐเคจ्เคคु เคเคธ เคจिเคฏเคฎ เคे เคเค เค เคชเคตाเคฆ เคนैं। เคเคจเคฎें เคธे เคเค เค เคชเคตाเคฆ เคฏเคน เคญी เคนै เคि เคฏเคฆि เคिเคธी เคฎाเคฎเคฒे เคชเคฐ เคเค ोเคฐ เคฆाเคฏिเคค्เคต เคा เคธिเคฆ्เคงाเคจ्เคค เคฒाเคू เคนोเคคा เคนै เคคो เคเคธ เคฎाเคฎเคฒे เคฎें เคธ्เคตाเคฎी เคธ्เคตเคคเคจ्เคค्เคฐ เค ेเคेเคฆाเคฐ เคฆ्เคตाเคฐा เคिเคฏे เคเคฏे เคाเคฐ्เคฏों เคे เคชเคฐिเคฃाเคฎों เคे เคฒिเค เคญी เคเคค्เคคเคฐเคฆाเคฏी เคนोเคा। เคชाเคจी เคी เคตिเคถाเคฒ เคฎाเคค्เคฐा เคा เคชเคฐिเคธเคฐ เคชเคฐ เคธंเค्เคฐเคน เคเคคเคฐเคจाเค เคตเคธ्เคคु เคा เคธंเค्เคฐเคน เคนै เคคเคฅा เคเคธเคे เคชเคฒाเคฏเคจ เคธे เคนुเค เค्เคทเคคि เคे เคฒिเค เคธ्เคตाเคฎी เคเค ोเคฐ เคฆाเคฏिเคค्เคต เคे เคธिเคฆ्เคงाเคจ्เคค เคे เค เคจ्เคคเคฐ्เคเคค เคเคค्เคคเคฐเคฆाเคฏी เคนोเคคा เคนै। เค เคคः เคฏเคนाँ เคธ्เคตाเคฎी เคเคค्เคคเคฐเคฆाเคฏी เคนोเคा เคญเคฒे เคนी เคाเคฐ्เคฏ เคธ्เคตเคคเคจ्เคค्เคฐ เค ेเคेเคฆाเคฐ เคฆ्เคตाเคฐा เคเคฐाเคฏा เคเคฏा เคฅा เคคเคฅा เคญเคฒे เคนी เคเคคเคฐे เคी เคाเคจเคाเคฐी เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคो เคจเคนीं เคฅी।
เคธเคฎเคธ्เคฏा 4. เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคจे เค เคชเคจी เคोเคก़ा เคाเคก़ी เคเค เคธाเคฐ्เคตเคเคจिเค เคฎाเคฐ्เค เคชเคฐ เคฌिเคจा เคฆेเคเคญाเคฒ เคे เคोเคก़ เคฆिเคฏा। เคตเคนाँ เคुเค เคฌเค्เคे เคेเคฒ เคฐเคนे เคฅे। เคตाเคฆी เคो เคเค เคธाเคค เคตเคฐ्เคท เคा เคฌเค्เคा เคฅा เคाเคก़ी เคชเคฐ เคเคข़ เคเคฏा เคเคฐ เคเคธी เคฌीเค เคเค เคฆूเคธเคฐे เคฌเค्เคे เคจे เคोเคก़े เคी เคฒเคाเคฎ เคींเค เคฆी, เคोเฅे เคौंเค เคเคฐ เคเคฒ เคชเคก़े เคเคฐ เคเค เคฌเค्เคा เคोเคก़ा เคाเคก़ी เคे เคจीเคे เค เคเคฏा เคคเคฅा เคाเคฏเคฒ เคนो เคเคฏा। เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคा เคคเคฐ्เค เคฅा เคि เคฌเค्เคों เคो เคธ्เคตเคฏं เคा เคฆोเคท เคฅा เคो เคฆुเคฐ्เคเคเคจा เคा เคाเคฐเคฃ เคฅा เค เคคः เคตเคน เคเคค्เคคเคฐเคฆाเคฏी เคจเคนीं เคนैं। เคाเคฐเคฃ เคธเคนिเคค เคเคค्เคคเคฐ เคฆें।
เคเคค्เคคเคฐ- เคช्เคฐเคธ्เคคुเคค เคธเคฎเคธ्เคฏा เคे เคคเคฅ्เคฏ เคฒिเค เคฌเคจाเคฎ เคจूเคฐाเคกिเคจ, (1841) 1 เค्เคตीเคจ्เคธ เคฌेंเค 29 เคจाเคฎเค เคตाเคฆ เคे เคคเคฅ्เคฏों เคธे เคฎिเคฒเคคे เคนैं เคคเคฅा เคเคธเคा เคธเคฎ्เคฌเคจ्เคง เคฌเค्เคों เคे เคฎाเคฎเคฒे เคฎें เคฏोเคเคฆाเคฏी เคเคชेเค्เคทा เคे เคธिเคฆ्เคงाเคจ्เคค เคธे เคนै। เคเคธ เคธिเคฆ्เคงाเคจ्เคค เคे เค เคจुเคธाเคฐ เคฌเค्เคों เคे เคฎाเคฎเคฒे เคฎें เค เคงिเค เคธाเคตเคงाเคจी เคी เค เคชेเค्เคทा เคी เคाเคคी เคนै। เคฌเค्เคे เคธ्เคตเคญाเคต เคธे เคिเค्เคाเคธु เคคเคฅा เคถเคฐाเคฐเคคी เคนोเคคे เคนैं, เคिเคธเคे เคฒिเค เคเคจ्เคนें เคเคค्เคคเคฐเคฆाเคฏी เค เคนเคฐाเคจा เคเคिเคค เคจเคนीं เคนोเคा। เคเคธ เคตाเคฆ เคฎें เคญเคฒे เคนी เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคोเคก़ा เคाเคก़ी เคตाเคฒा เคคเคฅा เคตाเคฆी เคฌเค्เคे เคฆोเคจों เคी เคนी เคเคชेเค्เคทा เคฅी เคชเคฐเคจ्เคคु เคเคค्เคคเคฐเคฆाเคฏिเคค्เคต เคธिเคฐ्เคซ เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคชเคฐ เคนोเคा เค्เคฏोंเคि เคเคธเคจे เคฌเค्เคों เคे เคฎाเคฎเคฒे เคฎें เค เคชेเค्เคทिเคค เคธाเคตเคงाเคจी เคจเคนीं เคฌเคฐเคคी।
เคธเคฎเคธ्เคฏा 5. เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคे เคธेเคตเค เคจे เคเค เคोเคก़ा-เคाเคก़ी เคธाเคฐ्เคตเคเคจिเค เคฎाเคฐ्เค เคฎें เค เคेเคฒा เคोเคก़ เคฆिเคฏा। เคिเคธी เคฒเคก़เคे เคจे เคोเคก़ों เคชเคฐ เคชเคค्เคฅเคฐ เคซेंเค เคฆिเคฏा เคिเคธเคธे เคोเคก़े เคौंเคे เคคเคฅा เคाเคก़ी เคो เคฌिเคจा เคाเคฒเค เคे เคฒेเคเคฐ เคญाเคे। เคตाเคฆी เคเค เคชुเคฒिเคธ เคธिเคชाเคนी เคฅा। เคเคธเคจे เคธ्เคตเคฏं เค เคชเคจी เคธเคนเคฎเคคि เคธे เคोเคก़ा เคाเคก़ी เคฐोเคเคจे เคा เคช्เคฐเคฏाเคธ เคिเคฏा। เคเคธा เคเคฐเคคे เคธเคฎเคฏ เคตเคน เคाเคฏเคฒ เคนो เคเคฏा। เคตाเคฆ เคฒाเคฏे เคाเคจे เคชเคฐ เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคจे เคธเคนเคฎเคคि เคा เคฌเคाเคต เคฒिเคฏा। เคจिเคฐ्เคฃเคฏ เคฆें।
เคเคค्เคคเคฐ- เคช्เคฐเคธ्เคคुเคค เคธเคฎเคธ्เคฏा เคे เคคเคฅ्เคฏ เคนेเคฏเคจ्เคธ เคฌเคจाเคฎ เคนाเคฐเคฌुเคก, (1935) 1 เคिเค्เคธ เคฌेเคจ्เค 146 เคจाเคฎเค เคตाเคฆ เคे เคคเคฅ्เคฏों เคธे เคฎिเคฒเคคे เคนैं। เคฏเคน เคธเคฎเคธ्เคฏा เคธเคนเคฎเคคि เคे เคฌเคाเคต เคชเคฐ เคเคงाเคฐिเคค เคนै। เคธเคนเคฎเคคि (consent) เคฌเคाเคต เคे เคฎाเคฎเคฒे เคฎें เคเค เค เค्เคा เค เคชเคตाเคฆ เคนै। เคเคธ เค เคชเคตाเคฆ เคे เค เคจुเคธाเคฐ เคฏเคฆि เคोเค เคต्เคฏเค्เคคि เคिเคธी เคคाเคค्เคाเคฒिเค เคเคคเคฐे เคो เคฌเคाเคจे เคนेเคคु เคธ्เคตเคฏं เค เคชเคจी เคธเคนเคฎเคคि เคธे เคाเคฐ्เคฏ เคเคฐเคคा เคนै เคคเคฅा เคเคธเคे เคชเคฐिเคฃाเคฎเคธ्เคตเคฐूเคช เค्เคทเคคिเค्เคฐเคธ्เคค เคนो เคाเคคा เคนै เคคो เคตเคน เคช्เคฐเคคिเคเคฐ เคช्เคฐाเคช्เคค เคเคฐเคจे เคा เค เคงिเคाเคฐी เคนोเคा เคคเคฅा เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคो เคธเคนเคฎเคคि เคธे เค्เคทเคคि เคจเคนीं (volenti not fit injuria) เคा เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆ เคจเคนीं เคฒे เคธเคเคคा। เคเคธ เคช्เคฐเคเคฐเคฃ เคฎें เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคे เคธेเคตเค เคฆ्เคตाเคฐा เคฌिเคจा เคिเคธी เคธुเคฐเค्เคทा เคे เคोเคก़ाเคाเคก़ी เคธเคก़เค เคชเคฐ เคोเคก़ เคฆी เคเคฏी เคฅी। เคฏเคน เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคे เคธेเคตเค เคी เคเคชेเค्เคทा เคฅी। เคोเคก़ा เคाเคก़ी เคिเคธी เคाเคฐเคฃ เคเคฒाเคฏเคฎाเคจ เคนुเค เคिเคธเคธे เคเคจเคธाเคงाเคฐเคฃ เคो เคเคธเคจ्เคจ เคเคคเคฐा เคฎเคนเคธूเคธ เคเคฐเคคे เคนुเค เคธिเคชाเคนी เคจे เค เคชเคจी เคธเคนเคฎเคคि เคธे เคเคคเคฐा เคฎोเคฒ เคฒिเคฏा เคฅा เคคเคฅा เคोเคिเคฒ เคนुเค เคฅा। เคเคธเคा เคฎाเคฎเคฒा เคธเคนเคฎเคคि เคे เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคे เค เคชเคตाเคฆ เคे เค เคจ्เคคเคฐ्เคเคค เคเคเคा เคคเคฅा เคตเคน เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคธे เคช्เคฐเคคिเคเคฐ เคช्เคฐाเคช्เคค เคเคฐเคจे เคा เค เคงिเคाเคฐी เคนोเคा।
เคธเคฎเคธ्เคฏा 6. ‘เค ’ เค เคชเคจी เคฎเคนिเคฒा เคฆोเคธ्เคค เคे เคธाเคฅ เคเค เคฆुเคाเคจ เคฎें เคเคฏा เคเคนाँ เคเคธเคจे เคเค เคिเคเคฐ เคจाเคฎเค เคถเคฐाเคฌ เคी เคถीเคถी เค เคชเคจी เคฎเคนिเคฒा เคฆोเคธ्เคค เคो เคชिเคฒाเคจे เคे เคฒिเค เคเคฐीเคฆा। เคถीเคถी เคे เคुเค เคถเคฐाเคฌ เคเคธเคจे เคฎเคนिเคฒा เคฎिเคค्เคฐ เคो เคชिเคฒाเคฏा เคฒेเคिเคจ เคฌเคी เคนुเค เคถเคฐाเคฌ เคिเคฒाเคธ เคฎें เคเคก़ेเคฒเคจे เคे เคเค เคोंเคा เคฎिเคฒा। เคฎเคนिเคฒा เคฆोเคธ्เคค เคจे เคถเคฐाเคฌ เคจिเคฐ्เคฎाเคคा เคे เคिเคฒाเคซ เคจुเคเคธाเคจी เคชाเคจे เคे เคฒिเค เคฎुเคเคฆเคฎा เคเคฒाเคฏा। เค्เคฏा เคฎเคนिเคฒा เคฆोเคธ्เคค เคจुเคเคธाเคจी เคช्เคฐाเคช्เคค เคเคฐเคจे เคी เคนเคเคฆाเคฐ เคนै ?
เคเคค्เคคเคฐ – เคธเคฎเคธ्เคฏा เคे เคคเคฅ्เคฏों เคो เคฆेเคเคคे เคนुเค เคฎเคนिเคฒा เคฆोเคธ्เคค เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคเคฎ्เคชเคจी เคธे เคจुเคเคธाเคจी เคช्เคฐाเคช्เคค เคเคฐเคจे เคो เคนเคเคฆाเคฐ เคฅी เคเคฐ เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคจुเคเคธाเคจी เคा เคญुเคเคคाเคจ เคเคฐเคจे เคे เคฒिเค เคฆाเคฏी เคฅी เค्เคฏोंเคि เคเคธเคा เคฏเคน เคตिเคงिเค เคเคฐ्เคค्เคคเคต्เคฏ เคฅा เคि เคตเคน เคฌोเคคเคฒ เคฎें เคฆेเคें เคि เคฌोเคคเคฒ เคฎें เคोเค เคเคนเคฐीเคฒी เคीเค เคจ เคाเคจे เคชाเคฏे।
เคช्เคฐเคธ्เคคुเคค เคธเคฎเคธ्เคฏा เค เคชเคृเคค्เคฏ เคตिเคงि เคे เคตाเคฆी เคे เคช्เคฐเคคि เคธाเคตเคงाเคจी เคฌเคฐเคคเคจे เคा เคตिเคงिเค เคเคฐ्เคค्เคคเคต्เคฏ เคे เคธिเคฆ्เคงाเคจ्เคค เคชเคฐ เคเคงाเคฐिเคค เคนै। เคธाเคตเคงाเคจी เคฌเคฐเคคเคจे เคा เคเคฐ्เคค्เคคเคต्เคฏ เคตिเคงि เคฆ्เคตाเคฐा เคเคฐोเคชिเคค เคเคฐ्เคค्เคคเคต्เคฏ เคนै เคคเคฅा เคเคธเคे เค เคจ्เคคเคฐ्เคเคค เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคธे เคเคธ เคฌाเคค เคी เค เคชेเค्เคทा เคी เคाเคคी เคนै เคि เคตเคน เคฒाเคชเคฐเคตाเคนी เคจ เคนो เคคเคฅा เค เคจ्เคฏ เคต्เคฏเค्เคคिเคฏों เคे เคช्เคฐเคคि เคธाเคตเคงाเคจी เคฌเคฐเคคें เคธाเคตเคงाเคจी เคฌเคฐเคคเคจे เคे เคเคฐ्เคค्เคคเคต्เคฏ เคा เค เคจुเคชाเคฒเคจ เคจ เคिเคฏा เคाเคจा, เคเคชेเค्เคทा เคी เคถ्เคฐेเคฃी เคฎें เคเคคा เคนै। เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคी เคเคชेเค्เคทा เคे เคเคงाเคฐ เคชเคฐ เคฆाเคฏी เค เคนเคฐाเคจे เคे เคฒिเค เคฏเคน เคธाเคฌिเคค เคเคฐเคจा เคชเคก़เคคा เคนै เคि เคช्เคฐเคคिเคตाเคฆी เคा เคตाเคฆी เคे เคช्เคฐเคคि เคธाเคตเคงाเคจी เคฌเคฐเคคเคจे เคा เคตिเคงिเค เคเคฐ्เคคเคต्เคฏ เคฅा เค्เคฏोंเคि เคงाเคฐ्เคฎिเค, เคธाเคฎाเคिเค เคเคฐ เคจैเคคिเค เคเคฐ्เคค्เคคเคต्เคฏ เคญंเค เคเคฐเคจे เคे เคเคงाเคฐ เคชเคฐ เคจुเคเคธाเคจी เคे เคฒिเค เคตाเคฆ เคฆाเคฏเคฐ เคจเคนीं เคिเคฏा เคा เคธเคเคคा เคैเคธा เคि เคชोเคฒเค เคा เคเคฅเคจ เคนै เคि เคเคชेเค्เคทा เคे เคฒिเค เคคเคฌ เคคเค เคोเค เคाเคฐ्เคฏเคตाเคนी เคจเคนीं เคนो เคธเคเคคी เคเคฌ เคคเค เคตिเคงिเค เคธाเคตเคงाเคจी เคฌเคฐเคคเคจे เคे เคตिเคงिเค เคเคฐ्เคคเคต्เคฏ เคा เคญंเค เคจเคนीं เคนोเคคा।
เคธเคฎเคธ्เคฏा 7. เคตाเคฆी เคเค เคฎเคคเคฆाเคคा เคฅा। เคเคธे เคฎเคคเคฆाเคจ เคเคฐเคจे เคธे เคฎเคคเคฆाเคจ เค เคงिเคाเคฐी เคฆ्เคตाเคฐा เคฐोเค เคฆिเคฏा เคเคฏा। เคชเคฐเคจ्เคคु เคिเคธ เคช्เคฐเคค्เคฏाเคถी เคो เคตเคน เคฎเคค เคฆेเคจा เคाเคนเคคा เคฅा, เคตเคน เคตिเคเคฏी เคนुเค। เค เคคः เคเคธे เคोเค เคนाเคจि เคจเคนीं เคนुเค। เค्เคฏा เคตเคน เคฎเคคเคฆाเคจ เค เคงिเคाเคฐी เคे เคตिเคฐुเคฆ्เคง เคตाเคฆ เคฒा เคธเคเคคा เคนै?
เคเคค्เคคเคฐ- เคช्เคฐเคธ्เคคुเคค เคช्เคฐเคเคฐเคฃ เคे เคคเคฅ्เคฏ เคเคถเคฌी เคฌเคจाเคฎ เคน्เคตाเคเค, (1703) 2 Cord Raym 938 เคจाเคฎเค เคตाเคฆ เคธे เคฎिเคฒเคคे เคนैं। เคเคธ เคตाเคฆ เคฎें เคฎเคคเคฆाเคจ เค เคงिเคाเคฐी เคจे เคฎเคคเคฆाเคคा เคो เคฎเคค เคฆेเคจे เคธे เคฐोเคा เค เคคः เคเคธเคे เคตिเคงिเค เค เคงिเคाเคฐों เคा เคเคฒ्เคฒंเคเคจ เคนुเค। เค เคคः เคตเคน เคช्เคฐเคคिเคเคฐ เคा เค เคงिเคाเคฐी เคฅा เคญเคฒे เคนी เคเคธे เคोเค เคนाเคจि เคจเคนीं เคนुเค เค्เคฏोंเคि Injuria sine damno เค เคฐ्เคฅाเคค् เคนाเคจि เคธे เคชเคฐे เค्เคทเคคि เคे เค เคจ्เคคเคฐ्เคเคค เคช्เคฐเคคिเคเคฐ เคช्เคฐाเคช्เคค เคเคฐเคจे เคे เคฒिเค เคนाเคจि เคเคตเคถ्เคฏเค เคจเคนीं เคนै เคชเคฐเคจ्เคคु เคตाเคฆी เคे เคिเคธी เคตिเคงिเค เค เคงिเคाเคฐों เคนै เคा เคเคฒ्เคฒंเคเคจ เคนुเค เคนै, เคฏเคน เคธाเคฌिเคค เคिเคฏा เคाเคจा เคเคตเคถ्เคฏเค เคนै।
Post a Comment
Please Do not Comment link and spam Comment.